Nowelizacja prawa spadkowego włącza do Kodeksu postępowania cywilnego regulacje dotyczące kwestii nadzoru sądu nad wykonywaniem czynności z zakresu zabezpieczania spadku i sporządzania spisu inwentarza oraz przepisów o postępowaniu w przedmiocie zabezpieczenia spadku i sporządzenia spisu inwentarza, a także kosztów tych postępowań.

Zabezpieczenie spadku

W czerwcu 2015 r. zmarł pan Antoni, pozostawiając po sobie mieszkanie w Otwocku, a w nim dużo cennych ruchomości: telewizor, laptop, fortepian, sprzęt stereo, kosztowości itp. Spadek po zmarłym dziedziczyć będą jego dzieci: córka Anna i syn Jakub. Aktualnie w mieszkaniu mieszka Jakub. Anna od kilku lat pozostaje z bratem w złych stosunkach i obawia się, że ten sprzeda rzeczy ruchome.
W przedstawionej sytuacji Anna powinna złożyć wniosek o zabezpieczenie spadku do sądu, w którego okręgu znajdują się rzeczy, które należały do zmarłego Antoniego, czyli do Sądu Rejonowego w Otwocku. We wniosku powinna uprawdopodobnić, że należy do kręgu spadkobierców po zmarłym i może wskazać sposób zabezpieczenia tych rzeczy.

Spadek zabezpiecza się, gdy zostanie uprawdopodobnione, że z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw majątkowych, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu lub należały do spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie lub nieusprawiedliwione rozporządzenie.

Do zabezpieczenia spadku właściwy będzie sąd, w którego okręgu znajdują się rzeczy będące w chwili otwarcia spadku we władaniu spadkodawcy. Zgodnie z nowymi przepisami, jeżeli przedmiotem zabezpieczenia mają być prawa majątkowe należące do spadkodawcy w chwili otwarcia spadku, sądem właściwym będzie sąd właściwości ogólnej osoby zobowiązanej z tytułu tego prawa, a gdy takiej osoby nie ma – sąd, w którego okręgu znajduje się przedmiot świadczenia lub prawa. Jeżeli wykonanie prawa majątkowego jest związane z posiadaniem dokumentu, właściwy jest sąd, w którego okręgu znajduje się ten dokument.

Sąd dokonuje zabezpieczenia spadku na wniosek lub z urzędu. Wniosek może zgłosić każdy, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, a ponadto wykonawca testamentu, współwłaściciel rzeczy, współuprawniony co do praw pozostałych po spadkodawcy, wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy oraz Skarb Państwa reprezentowany przez naczelnika właściwego urzędu skarbowego.

Zabezpieczenia spadku dokonuje się z urzędu, jeżeli sąd poweźmie wiadomość, że:
▪ spadkobierca jest nieznany, nieobecny lub nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych i nie ma ustawowego przedstawiciela;
▪ organ administracji rządowej albo organ jednostki samorządu terytorialnego zastosował niezbędne środki tymczasowe ze względu na grożące niebezpieczeństwo naruszenia rzeczy, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu spadkodawcy.

Sąd stosuje taki środek zabezpieczenia, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni. Środkami zabezpieczenia są w szczególności spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie do depozytu sądowego, ustanowienie zarządu tymczasowego, ustanowienie dozoru nad nieruchomością.

Sporządzenie wykazu inwentarza

W styczniu 2016 r. zmarła pani Joanna, pozostawiając po sobie majątek, m.in. dom mieszkalny, 2 samochody, lokal usługowy wraz z wyposażeniem, dużo przedmiotów ruchomych, ale też dług – kredyt hipoteczny i kilka pożyczek bankowych. Powołani do dziedziczenia po zmarłej będą jej mąż Marcin i syn Dariusz. Dariusz, dziedziczący spadek z dobrodziejstwem inwentarza, chciałby jak najszybciej i bez ponoszenia wysokich kosztów dokonać spisu majątku spadkowego i długów.
Zgodnie z nowymi przepisami spadkobierca Dariusz będzie mógł sporządzić samodzielnie wykaz inwentarza obejmujący przedmioty majątkowe należące do spadku oraz długi spadkowe. Wykaz ten będzie zobowiązany sporządzić na specjalnym wzorze określonym przez Ministra Sprawiedliwości, a następnie złożyć go w sądzie spadku.

Jak wskazano w poprzednim artykule („Gazetka”, czerwiec 2015), nowe przepisy stanowią, że spadkobierca, który przyjmie spadek z dobrodziejstwem inwentarza, będzie mógł samodzielnie sporządzić tzw. prywatny spis inwentarza. Jest to wykaz inwentarza, którego istota sprowadza się do ujawnienia przez spadkobiercę z należytą starannością przedmiotów majątkowych należących do spadku oraz długów spadkowych. To dość istotna zmiana, bo w świetle obowiązujących przepisów stan majątku spadkowego ustala odpłatnie komornik sądowy. Spadkobierca sporządzony przez siebie wykaz inwentarza może złożyć w sądzie spadku lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się jego miejsce zamieszkania. Sąd niebędący sądem spadku niezwłocznie prześle wykaz inwentarza do sądu spadku.

Wykaz inwentarza można będzie sporządzić u notariusza. Niestety nowe przepisy nie przewidują możliwości sporządzenia takiego wykazu przed konsulem. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem. Notariusz jest obowiązany niezwłocznie przesłać wypis protokołu do sądu spadku.

Sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza, które zostanie zamieszczone na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku.

Na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą albo na wniosek wykonawcy testamentu lub wierzyciela mającego pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy sąd spadku wyda postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza, które również zostanie umieszczone na stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń sądu spadku.

Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być tak jak jest dotychczas także zgłoszony bezpośrednio komornikowi sądowemu, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza. Komornik do sporządzenia spisu inwentarza powinien przystąpić niezwłocznie i zawiadomić o tym sąd spadku.

W przypadku, kiedy postanowienie o zabezpieczeniu spadku, zmianie środka zabezpieczenia lub sporządzeniu spisu inwentarza zostało wydane z urzędu, sąd, który je wydał, kieruje do komornika polecenie dokonania odpowiednio zabezpieczenia spadku, zmiany środka zabezpieczenia lub sporządzenia spisu inwentarza. Sąd ten sprawuje nadzór nad czynnościami komornika.

W spisie inwentarza komornik zamieszcza przedmioty należące do spadku i przedmioty zapisów windykacyjnych z zaznaczeniem wartości każdego z nich, oraz długi spadkowe ze wskazaniem wysokości każdego z nich. Wartość tych przedmiotów komornik ustala według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a wysokość długów spadkowych – według stanu z chwili otwarcia spadku.

W razie ujawnienia przedmiotu należącego do spadku, przedmiotu zapisu windykacyjnego lub długu spadkowego niezamieszczonego w spisie inwentarza, sąd spadku wyda postanowienie o sporządzeniu uzupełniającego spisu inwentarza. Jednocześnie wierzyciele spadkowi będą mieli nadal możliwość weryfikacji przedstawionego wykazu przez złożenie wniosku do sądu o sporządzenie urzędowego spisu inwentarza.


Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny

Podstawa prawna:
Kodeks cywilny z dnia 23 kwietnia 1964 r. (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 121)
Ustawa o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 20 marca 2015 r. (Dz. U. z 2015 r. poz. 539)


Gazetka 143 – lipiec/sierpień 2015