Państwo Aleksandra i Zbigniew P. jako małżonkowie, których łączy ustrój ustawowej wspólności małżeńskiej, na podstawie umowy darowizny w 2008 r. wspólnie otrzymali od ojca pani Aleksandry prawo własności mieszkania. W ostatnim czasie relacje małżonków znacznie się pogorszyły, pan Zbigniew zaczął nadużywać alkoholu, awanturować się oraz stosować przemoc wobec żony i teścia. Ojciec pani Aleksandry chciałby odwołać darowiznę uczynioną na rzecz zięcia ze względu na jego rażącą niewdzięczność. Zbigniew P. twierdzi, że jest to niemożliwe, bo razem z żoną poczynili znaczne nakłady na darowane mieszkanie w postaci kapitalnego remontu.

 

Wstępnie należy zaznaczyć, że darowizna może być odwołana w różny sposób zależny od woli darczyńcy. Jeżeli oboje małżonkowie na mocy umowy darowizny nabędą przedmiot wspólnie jako współwłasność ułamkową (np. po 1/2 udziału), to sprawa jest prosta. W takiej sytuacji, jeżeli rażącej niewdzięczności (która jest podstawą odwołania darowizny) dopuścił się tylko jeden z małżonków, darowizna może zostać odwołana w stosunku tylko do niego (do jego udziału w darowanym prawie własności). Jeżeli natomiast rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy dopuścili się oboje małżonkowie, odwołać darowiznę można w stosunku do obojga z nich.

 

Wyłączenie z majątku wspólnego małżonków przedmiotu odwołanej darowizny

Sytuacja wydaje się trochę bardziej skomplikowana, gdy przedmiot darowizny wszedł do majątku wspólnego małżonków, który jest niepodzielny, tzn. do czasu ustania ustawowej wspólności małżeńskiej majątek ten jest jednością, nie ma w nim wyodrębnionych udziałów, a przesłanki odwołania darowizny spełnione są tylko w stosunku do jednego z obdarowanych małżonków (tylko jeden obdarowany małżonek jest niewdzięczny). Wyjaśnienie tego problemu znalazło się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uchwale z 18.02.1969 r. (sygn. akt III CZP 133/68) oraz z 28.09.1979 r. (sygn. akt III CZP 15/79), aktualnych do dziś (por. uchwała Sądu Najwyższego z 31.03.2016 r., sygn. III CZP 72/15), stwierdził, że na skutek uzasadnionego odwołania darowizny wobec jednego małżonka darowany przedmiot przestaje wchodzić w skład majątku wspólnego. Stosunek prawny zostaje uchylony, a obdarowany powinien zwrócić przedmiot darowizny (ułamkowy udział np. w prawie własności tego przedmiotu) według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Wynika to z faktu, że odwołując darowiznę, darczyńca cofa swoją wolę obdarowania małżonka oraz wolę włączenia tego przedmiotu do majątku wspólnego. Po skutecznym odwołaniu darowizny jej przedmiot zostaje wyłączony z ustawowej wspólności małżeńskiej (bezułamkowej) i staje się współwłasnością małżonków w ułamkowych częściach równych. Jednakże takie „wyjście” przedmiotu z majątku małżonków, których przecież w dalszym ciągu łączy ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej, dotyczy jedynie tego przedmiotu, co do którego darowizna została odwołana.

 

Powrót przedmiotu odwołanej darowizny do poprzedniego właściciela

Na skutek odwołania darowizny darczyńca może żądać od małżonka, wobec którego darowizna została odwołana, przeniesienia na siebie należącego do tego małżonka udziału w przedmiocie darowizny. Zatem samo odwołanie darowizny (nawet usprawiedliwione bardzo rażącą niewdzięcznością) nie powoduje automatycznego powrotu prawa własności przedmiotu tej darowizny do majątku darczyńcy. Po przeniesieniu prawa własności z powrotem na darczyńcę przez jednego z małżonków (wobec którego odwołano darowiznę) współwłaścicielami przedmiotu odwołanej darowizny stają się darczyńca (jako poprzedni właściciel) oraz drugi z małżonków, co do którego darowizna nie została odwołana. Jeżeli nie dojdzie do dobrowolnego przeniesienia prawa własności przez małżonka, wobec którego darowizna została odwołana, darczyńca powinien wystąpić do sądu o stwierdzenie obowiązku tego małżonka do złożenia stosownego oświadczenia o przeniesieniu własności (wyrok sądu zastępuje oświadczenie małżonka, który nie zgadza się na odwołanie darowizny).

 

W przypadku gdy przedmiot darowizny zostałby nieodpłatnie zbyty na rzecz kolejnej, trzeciej osoby, to darczyńca może żądać od małżonka, któremu odwołano darowiznę, zwrotu wartości udziału na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, gdy powinien liczyć się on z obowiązkiem zwrotu.

 

Zwrot nakładów dokonanych na przedmiot odwołanej darowizny

Natomiast dokonanie przez obdarowanego małżonka nakładów na otrzymany przedmiot darowizny w przypadku rażącej niewdzięczności tego małżonka wobec darczyńcy nie uniemożliwia odwołania darowizny. Rozliczenie nakładów po odwołaniu darowizny odbywa się w ten sposób, że zobowiązany do zwrotu przedmiotu darowizny może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął, a zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania (wyrok Sądu Najwyższego z 22.02.2010 r., sygn. akt IV CSK 436/09).

 

Zatem w podanym na wstępie przykładzie ojciec pani Aleksandry może odwołać darowiznę mieszkania wobec zięcia. Po skutecznym przeprowadzeniu całej procedury odwołania darowizny uczynionej panu Zbigniewowi współwłaścicielami mieszkania staną się po połowie pani Aleksandra i jej ojciec. Panu Zbigniewowi będzie przysługiwało roszczenie o zwrot nakładów na remont tego lokalu mieszkalnego.



Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny



Na podstawie:

- Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.),

- Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583),

- Orzeczeń Sądu Najwyższego wydanych w sprawach o sygnaturach: III CZP 133/68, III CZP 15/79, III CZP 72/15, IV CSK 436/09.




Gazetka 152 – czerwiec 2016