W prawie spadkowym, podobnie jak w innych dziedzinach prawa, upływ czasu wywołuje poważne konsekwencje w postaci utraty niektórych uprawnień lub przedawnienia roszczeń.

Przyjęcie i odrzucenie spadku

Julian S. zmarł 18 listopada 2016 r., pozostawiając żonę i dwoje dzieci i nie sporządziwszy testamentu. Po jego śmierci okazało się, że w skład spadku po nim, oprócz zabudowanej domem nieruchomości w Białymstoku, wchodzi również dług w postaci pożyczki zaciągniętej w banku na kwotę 13 tys. zł.

W takiej sytuacji żona i dzieci zmarłego spadkodawcy (niezależnie od tego, czy dziedziczą na podstawie ustawy czy też testamentu) w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swego powołania do spadku (czyli najczęściej od dnia, w którym dowiedzieli się o śmierci spadkodawcy), mogą spadek przyjąć lub odrzucić. Przyjęcie spadku może nastąpić wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Zaniechanie złożenia wyraźnego oświadczenia o odrzuceniu spadku lub jego prostym przyjęciu przez spadkobierców w ww. terminie 6 miesięcy spowoduje nabycie przez nich spadku z dobrodziejstwem inwentarza z mocy prawa. Zatem decyzję o przyjęciu lub odrzuceniu spadku żona i dzieci Juliana S. mogą podjąć w terminie do 18 maja 2017 r. Przyjęcie spadku może nastąpić bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste, wprost). Wówczas spadkobierca odpowiada bez żadnych ograniczeń za długi spadkodawcy zarówno nabytym majątkiem spadkowym, jak i majątkiem osobistym. Spadek może też być przyjęty z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), tj. do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Oznacza to, że spadkobierca jest odpowiedzialny za długi spadkowe zarówno majątkiem otrzymanym w spadku, jak i majątkiem osobistym, ale tylko do pewnej wysokości tych długów – odpowiadającej wartości otrzymanego spadku. Odrzucenie spadku ma taki skutek, że spadkobierca traci prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku, i to od chwili śmierci spadkodawcy, powstaje stan, jakby spadek nigdy nie został nabyty przez spadkobiercę, tzn. jakby nie dożył on otwarcia spadku.

 

Dochodzenie zachowku

Justyna O. nie została przez ojca powołana do dziedziczenia w testamencie, w którym jako jedyny spadkobierca został wskazany jej brat Janusz. Ojciec Justyny zmarł 28 listopada 2011 r., a testament po nim został otwarty 1 września 2016 r. Pani Justyna zastanawia się, czy jej roszczenie o zachowek nie jest jeszcze przedawnione.

Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku przedawniają się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu. To sprawia, że roszczenie p. Justyny nie jest jeszcze przedawnione, ponieważ testament jej ojca został otwarty dopiero kilka miesięcy temu, a przy dziedziczeniu testamentowym właśnie data ogłoszenia testamentu jest początkiem przedawnienia roszczenia o zachowek. Ogłoszenie testamentu następuje najczęściej w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, w którym sporządzany jest protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu i może nastąpić nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy.

Natomiast gdyby ojciec p. Justyny nie pozostawił testamentu, a jeszcze za życia cały swój majątek przekazał w umowie darowizny synowi i z tego powodu majątek spadkowy nie istnieje, to niestety w takiej sytuacji roszczenie p. Justyny o zachowek byłoby już przedawnione. W przypadku roszczenia o zachowek przy dziedziczeniu na podstawie ustawy (bez testamentu) majątku rozdysponowanego przez spadkodawcę za życia w postaci darowizn inaczej przyjmowany jest początek biegu terminu przedawnienia, bo pięcioletni termin przedawnienia liczony jest od chwili otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Ważność testamentów

Józef G. 17 maja 2012 r. sporządził własnoręcznie testament, w którym do spadku w całości powołał pielęgniarkę pracującą w domu opieki, gdzie przebywał tuż przed śmiercią ze względu na zaawansowaną chorobę Alzheimera. 19 maja 2012 r. zmarł, pozostawiając troje dzieci bez jakichkolwiek uposażeń w testamencie. Rodzina zmarłego twierdzi, że testament Józefa G. jest nieważny, ponieważ został sporządzony przy braku świadomości spadkodawcy spowodowanym poważną chorobą.

W takiej sytuacji faktycznie istnieje uzasadnione podejrzenie, że spadkodawca w chwili sporządzania testamentu mógł być w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dzieci zmarłego mogą w tym przypadku powołać się na nieważność testamentu ojca w terminie 3 lat od dnia, w którym dowiedziały się o przyczynie nieważności i nie później niż 10 lat od otwarcia spadku. Jednak skoro Józef G. wiele lat przed śmiercią cierpiał na mającą wpływ na stan świadomości chorobę Alzheimera, to jego najbliżsi od chwili jego śmierci wiedzieli o przyczynie nieważności testamentu. Zaniechanie jakichkolwiek działań w tym przedmiocie do chwili obecnej, kiedy od sporządzenia testamentu i śmierci spadkodawcy upłynęło prawie 5 lat, powoduje brak możliwości powoływania się na nieważność tego dokumentu.

Natomiast gdyby Józef G. pozostawił ustny testament, wygłaszając swoją ostatnią wolę w obecności co najmniej trzech świadków, to testament ten powinien zostać spisany w terminie 1 roku od złożenia oświadczenia spadkowego w tej formie. Gdyby treść testamentu ustnego nie została sporządzona w powyższej formie, to można ją stwierdzić poprzez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku.

Pozostałe terminy

W prawie spadkowym spotykamy także wiele innych terminów, np.: 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, lecz nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku na żądanie uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne w stosunku do pokrzywdzonego wierzyciela, 1 rok od dnia o powzięciu informacji o przyczynie niegodności dziedziczenia spadkobiercy, jednak nie później niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku na żądanie uznania spadkobiercy za niegodnego, 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, jednak nie więcej niż 1 rok od otwarcia spadku na żądanie wyłączenia małżonka zmarłego od dziedziczenia, czy też okres 3 miesięcy od otwarcia spadku, kiedy małżonkowi i innym osobom bliskim spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, przysługuje uprawnienie do korzystania z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym.

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

Na podstawie:

- ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.).

 

 

Gazetka 160 – kwiecień 2017