Z dniem 31 maja 2017 r. zmieniły się w sposób istotny polskie przepisy karne dotyczące ścigania osób niewywiązujących się z obowiązku alimentacyjnego. Problem niealimentacji jest poważny i wprowadzonych zmian powinni być świadomi zarówno pokrzywdzeni takim przestępstwem – z powodu przysługujących im uprawnień, jak i osoby niewywiązujące się z obowiązków alimentacyjnych – ze względu na grożące im sankcje.

Zmiana kryteriów karalności

Po zmianie prawa karnego nastąpiło odejście od dotychczasowych nieostrych kryteriów karania dłużnika, które wskazywały, że uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego musi być uporczywe, a brak uiszczania alimentów musiał narażać uprawnione do nich osoby na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Oznaczało to najczęściej, że dłużnik mógł być ukarany, jeżeli nagminnie ze złej woli nie płacił alimentów (kryteria te były w każdym przypadku odrębnie analizowane przez sąd lub organy ścigania), a uprawniony nie miał z czego żyć. Aktualnie karze podlegają osoby, których łączna wysokość zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące.

Zatem przykładowo, jeżeli dłużnik ma obowiązek uiszczać alimenty w wysokości 1000 zł miesięcznie, to przestępstwo popełnia, jeżeli będzie w zwłoce z zapłatą kwoty 3000 zł, bo nie uiścił całych 3 kolejnych rat alimentacyjnych albo płacił je w niepełnej wysokości przez dłuższy okres (np. niedopłata w każdym miesiącu wynosiła 500 zł x 6 mies. = 3000 zł zaległości). Takie zachowanie dłużnika jest przestępstwem niealimentacji w tzw. typie podstawowym i przewidziano za nie karę grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Wprowadzenie typu kwalifikowanego przestępstwa nie alimentacji

Jeżeli dłużnik, nie płacąc alimentów w sposób wskazany powyżej, takim zachowaniem naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (dzieje się tak np. w sytuacji, gdy jeden rodzic nie płaci alimentów, a drugi z rodziców, przy którym jest dziecko, ze względu na poważną chorobę nie jest w stanie zapewnić mu podstawowych środków utrzymania), to społeczna szkodliwość takiego czynu zabronionego jest większa i wówczas mamy do czynienia z tzw. kwalifikowanym typem tego przestępstwa. W tym przypadku kara pozbawienia wolności może wynieść nawet 2 lata. Zatem widać po zmianie przepisów, że niepłacenie alimentów w tak dramatycznych okolicznościach, kiedy podstawowe potrzeby życiowe uprawnionego (najczęściej dziecka) są niezaspokojone, nie jest warunkiem w ogóle skazania dłużnika (jak było wcześniej), ale przesłanką do zaostrzenia wymierzonej kary.

Wskazanie źródeł obowiązku alimentacyjnego

Modyfikacja przepisów karnych spowodowała wskazanie, że źródłem obowiązku alimentacyjnego, którego niewykonywanie stanowi przestępstwo, jest orzeczenie sądowe, ugoda zawarta przed sądem albo innym organem lub inna umowa. Jest to szerszy katalog źródeł zobowiązań alimentacyjnych; wcześniejsze przepisy karne wskazywały, że obowiązek ten wynikał z ustawy lub orzeczenia sądowego.

Należy przy tym podkreślić, że przestępstwem jest nie tylko niewykonywanie orzeczeń sądowych wydanych przez sądy polskie, ale także orzeczeń w sprawach alimentacyjnych wydanych przez sądy państw członkowskich Unii Europejskiej oraz pochodzących z tych państw ugód i dokumentów urzędowych w sprawach alimentacyjnych, które powinny być wykonywane w Polsce.

Warunki odstąpienia od wymierzenia kary

W typie podstawowym przestępstwa niealimentacji (czyli niepłacenia alimentów w wysokości 3 świadczeń okresowych lub przez 3 miesiące) wprowadzono zapis, że sprawca nie podlega karze, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.

Natomiast w typie kwalifikowanym tego przestępstwa (czyli niepłacenia alimentów w sposób wskazany powyżej osobie, która przez to nie ma zaspokojonych podstawowych potrzeb życiowych) sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli sprawca nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary (np. kiedy okazało się, że dłużnik mógł bez problemu płacić alimenty, ale zaniechał tego złośliwie, a chore dziecko nie mogło być przez to odpowiednio leczone).

Ściganie bez zmian – na wniosek lub z urzędu

Zasadą jest, że ściganie przestępstwa niealimentacji (w każdym z dwóch typów) następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, to dłużnicy alimentacyjni będą ścigani z urzędu.

Podobne zasady ścigania tego przestępstwa występowały jeszcze przed nowelizacją przepisów.

Odbywanie kary w Systemie Dozoru Elektronicznego

Po zmianie przepisów w zakresie karania za przestępstwo niealimentacji istnieje możliwość orzekania przez sądy kary pozbawienia wolności dłużnika w Systemie Dozoru Elektronicznego. Taki system odbywania kary jest dopuszczalny, jeżeli wymierzono karę pozbawienia wolności do roku, skazany ma stałe miejsce pobytu, osoby pełnoletnie stale zamieszkujące ze skazanym wyraziły na to zgodę, a warunki techniczne nie stoją temu na przeszkodzie (zasięg nadajników, rejestratorów i możliwości organizacyjne ich obsługi).

Odbywanie kary pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego polega na pozostawaniu skazanego w miejscu stałego pobytu lub w innym wskazanym miejscu w wyznaczonym czasie. Sąd określa przedziały czasu w ciągu doby i w poszczególnych dniach tygodnia, w których skazany ma prawo się oddalić z miejsca stałego pobytu lub innego wskazanego miejsca na czas nieprzekraczający 12 godzin dziennie.

Odbywanie kary pozbawienia wolności w Systemie Dozoru Elektronicznego umożliwia skazanemu pracę zarobkową i daje możliwość odpracowania zaległych alimentów. Związany z tym system ścisłej kontroli zapobiega natomiast podejmowaniu przez skazanych zatrudnienia „na czarno” przy jednoczesnym twierdzeniu, że dłużnik nie może płacić alimentów, bo nie pracuje.

 

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

 

Na podstawie:

- ustawy z dnia 06.06.1997 r. Kodeks Karny (tj. Dz.U. z 2016 r., poz. 1137);

- ustawy z dnia 06.06.1997 r. Kodeks Karny Wykonawczy (tj. Dz.U. z 2017 r. poz. 665).

 

Gazetka 165 – październik 2017