Artykuły

Betlejem to miasteczko położone w Cisjordanii, czyli na Zachodnim Brzegu Jordanu. Graniczy z Jerozolimą, której przedmieścia prawie się z nim stykają – leży od niej zaledwie o ok. 9 km na południowy zachód. Oddziela je jednak mur stanowiący granicę pomiędzy Izraelem a Autonomią Palestyńską. Obecnie na stałe mieszka tam 30 tys. osób, głównie muzułmanów, choć jeszcze kilkadziesiąt lat temu większość stanowili chrześcijanie. Według tradycji biblijnej właśnie w Betlejem narodził się Jezus Chrystus. Jest to miejsce święte także dla judaizmu i islamu.

PRZESZŁOŚĆ STALE OBECNA

Nazwa Betlejem oznacza dom chleba (mięsa). W Biblii pojawia się już w Księdze Genesis pod nazwą Betlejem Efrata. To właśnie tam umarła Rachela, żona patriarchy Jakuba, wnuka Abrahama. Grób Racheli, znajdujący się na obrzeżach miasta, jest trzecim najważniejszym miejscem dla żydów po Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie i Jaskini Patriarchów w Hebronie. Grób jest czczony także przez muzułmanów jako meczet Bilal bin Rabah. Betlejem to także miasto, z którego pochodzi król Dawid. W Ewangeliach Mateusza i Łukasza pojawia się jako miejsce, w którym narodził się Jezus Chrystus.

Sercem Betlejem jest Bazylika Narodzenia Pańskiego, wybudowana w IV w. w miejscu narodzin Chrystusa. To jeden z najstarszych i funkcjonujących bez przerwy kościołów na świecie. Grota znajdująca się pod prezbiterium jest zamieniona w kryptę i wyłożona białym marmurem. W XVIII w. umieszczono tam gwiazdę z napisem Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est („Tu z dziewicy Maryi narodził się Chrystus”). Sama bryła budynku była w ciągu stuleci wielokrotnie przebudowywana. Dziś opiekę nad bazyliką sprawują mnisi greccy i ormiańscy. Zaś sama Grota Narodzenia należy w części do prawosławnych, a w części do katolików. Charakterystyczne niskie i wąskie wejście do wnętrza kościoła jest pozostałością po czasach, gdy zamurowano wielkie drzwi wejściowe, by niewierni nie wjeżdżali do środka konno.

WSPÓŁCZESNE BETLEJEM

Choć Betlejem położone jest zaledwie kilka kilometrów od centrum Jerozolimy, to znajduje się w innym niż ona państwie i za murem, którego strzegą uzbrojeni wartownicy. Losy Betlejem po II wojnie światowej są skomplikowane jak stosunki izraelsko-palestyńskie. W ciągu kilkudziesięciu lat zmieniała się przynależność państwowa tego miasta – w 1948 r. włączono je do Jordanii, zaś w 1967 zostało zajęte przez Izrael, a w 1995 oddane Palestynie. Na początku XX w. zostało ciężko doświadczone przez dwie intifady – masowe powstania ludności palestyńskiej.

Miasto od północy i zachodu otoczone jest murem, który oddziela społeczność izraelską od palestyńskiej. Zaczął być on stawiany w 2002 r., a jego budowa odbiła się szerokim echem na całym świecie. Obywatele Izraela mogą swobodnie przekraczać przejścia, zaś Palestyńczycy potrzebują specjalnych przepustek. Dlatego też nazywają go murem hańby. Tzw. checkpointy otwierane są o 6.00 rano i zamykane przed północą. Często dochodzi tu do przepychanek. Szczególnie ludność palestyńska ma utrudnione przekraczanie bram, utrudniony jest także transport  żywności i środków medycznych. Władze Izraela twierdzą, że mur powstrzymuje palestyńskich terrorystów, co widoczne jest w zmniejszeniu liczby zamachów w Jerozolimie i zwiększeniu bezpieczeństwa ludności. Palestyńczycy uważają, że strona przeciwna łamie prawo do swobodnego poruszania się oraz postulaty Konwencji Genewskiej, która zabrania osiedlania się cywilów na terenach okupowanych. Mają też nadzieję, że skłonią również ONZ do uznania ich państwa.

MIASTO TRZECH RELIGII

Bazylika jest administrowana przez przedstawicieli trzech odłamów Kościoła – katolików, prawosławnych i Kościoła ormiańskiego. Do Bazyliki Narodzenia pielgrzymują zarówno chrześcijanie, jak i muzułmanie. W czerwcu 2012 r. bazylika, jak i sama droga pielgrzymkowa, zostały wpisane w trybie nadzwyczajnym na listę światowego dziedzictwa UNESCO jako pierwszy palestyński obiekt. Muzułmanie modlą się w południowym jej skrzydle. W samym Betlejem znajduje się wiele budynków sakralnych różnych wyznań.

Do najbardziej znanych katolickich miejsc należą (oprócz Bazyliki Narodzenia) Kaplica i Grota św. Hieronima, Grota Mleczna oraz kościół św. Katarzyny Aleksandryjskiej, skąd transmitowane są pasterki. Zaledwie 200 m od Bazyliki Narodzenia znajduje się meczet Omara zbudowany w 1860 r. Obie świątynie położone są na Placu Żłóbka, który w Wigilię Bożego Narodzenia przemienia się w wielki bazar. Betlejem bowiem żyje przede wszystkim z turystyki. Odwiedza je ok. 2 mln turystów rocznie. Szczególne natężenie ruchu pielgrzymkowego przypada w okolicach świąt Bożego Narodzenia. Liczne są sklepy z pamiątkami, bo jedna trzecia mieszkańców miasta utrzymuje się z handlu.

TRADYCYJNA PROCESJA I MSZA O PÓŁNOCY

24 grudnia łaciński patriarcha z Jerozolimy udaje się do Betlejem, co rozpoczyna świąteczne uroczystości o wielowiekowej tradycji. Po drodze musi przekroczyć mur oddzielający Betlejem od Jerozolimy. Procesji towarzyszy muzyka fanfar i rogów. Witany jest zarówno przez chrześcijańskich wiernych, jak i muzułmańskie władze miasta. Procesja zmierza do Groty Narodzenia, ale tam nie odbywa się pasterka. Nadzór nad bazyliką od 1825 r. sprawują Kościoły: prawosławny, ormiański i rzymskokatolicki. Wypracowane porozumienie między religiami sprawia, że katolicy nie mogą w Grocie Narodzenia odprawić uroczystej pasterki. Odbywa się ona albo w pobliskim kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej, albo na polach poza miastem. Boże Narodzenie świętuje się bowiem w Betlejem trzykrotnie: najpierw 25 grudnia czczą je katolicy, później 6 stycznia prawosławni, a 19 stycznia Ormianie. W dzień Bożego Narodzenia świętują także Palestyńczycy – jest to rodzaj święta państwowego. Na Placu Żłóbka pojawiają się harcerze grający na bębnach i kobzach. Prezydent Autonomii Palestyńskiej wraz z delegacją rządową zapraszany jest na uroczystą kolację wigilijną z patriarchą Jerozolimy. Udaje się też na pasterkę.

Betlejem kiedyś było małą mieścinką, a dziś jest jednym z największych miast Autonomii Palestyńskiej oraz jednym z najważniejszych miejsc świętych. Przeżywa prawdziwe oblężenie w czasie Bożego Narodzenia. Położone jest w regionie o wieloletniej, ciekawej, ale i trudnej historii. Konflikty nie omijały tego miejsca w starożytności, a i dziś jest to teren nie do końca bezpieczny tak dla jego obywateli, jak i turystów.

Kalendarium – najważniejsze daty związane z Bazyliką Narodzenia

• Cesarz Hadrian (76–138 n.e.) kazał zasadzić nad grotą betlejemską lasek poświęcony Adonisowi, chcąc powstrzymać przybywających tu chrześcijańskich pielgrzymów.

• W 339 r. w miejscu świątyni Adonisa wzniesiono pierwszą chrześcijańską bazylikę dzięki staraniom św. Heleny, matki cesarza Konstantyna Wielkiego.

• W 529 r. Samarytanie zniszczyli świątynię, ale już rok później cesarz Justynian Wielki kazał ją odbudować. Z tego czasu pochodzi zasadnicza konstrukcja dzisiejszej bazyliki.

• W 614 r. do Betlejem przybywają Persowie. Bazylika Narodzenia nie zostaje przez nich zburzona. Podobno sprawił to wizerunek trzech mędrców nad wejściem do świątyni – trzej królowie mieli bowiem na sobie perskie szaty.

• W czasach wypraw krzyżowych betlejemska bazylika znacząco się zmieniła – kościół zyskał drewniany strop, wykonano wiele mozaik, dobudowano kaplice. W 1187 r. odprawiono tu pierwszą łacińską liturgię, a w 1191 r. zaczęto pobierać stałą opłatę od wiernych, którzy chcieli się modlić w tutejszym kościele. Tutaj odbywały się koronacje wielu ówczesnych władców.

• W XIV w. przy bazylice zamieszkali franciszkanie, którym miejsce to zawdzięcza największy rozkwit. Gdy w 1517 r. Turcy przejęli władzę w Palestynie, prawo opieki nad poszczególnymi częściami kościoła, w tym także nad Grotą Narodzenia, zależało od tego, kto cieszył się większą przychylnością Stambułu.

• W 1717 r. w miejscu narodzenia Jezusa, w centralnej części groty, franciszkanie umieścili w podłodze istniejącą do dzisiaj gwiazdę z napisem Hic de Virgine Maria Jesus Christus natus est („Tu z dziewicy Maryi narodził się Chrystus”). Usunęli ją Grecy w 1847 r., co było jedną z przyczyn wojny krymskiej, która wybuchła kilka lat później i dotyczyła m.in. praw duchowieństwa prawosławnego i katolickiego do opieki nad miejscami świętymi.

• W 1852 r. ustanowiono funkcjonujące do dzisiaj status quo, które reguluje dokładnie podział wpływów w betlejemskiej bazylice pomiędzy trzy Kościoły. Według niego opiekę nad nią sprawują mnisi greccy i ormiańscy. Nad Kaplicą Żłóbka, znajdującą się na terenie Groty Narodzenia, która jest dzisiaj pod kościołem, pieczę trzymają natomiast franciszkanie, czyli mnisi katoliccy.

• W 2002 r. przez 39 dni trwało oblężenie Bazyliki Narodzenia Pańskiego. W czasie drugiej intifady islamscy terroryści ostrzeliwali z niej żołnierzy wojsk izraelskich. Świątynia została częściowo zniszczona.

• W 2005 r. mnisi sprzątający świątynię pobili się między sobą. Cztery osoby zostały ciężko ranne. Do przepychanek doszło, kiedy jeden z prawosławnych mnichów tylko wszedł do części ormiańskiej. Walczących rozdzielała palestyńska policja.

• W 2016 r. rozpoczęła się pierwsza od 600 lat duża renowacja wnętrz bazyliki. Edykt z czasów otomańskich zabraniał jakichkolwiek remontów, gdy nie ma zgody wszystkich administratorów miejsca, dlatego też przez wieki świątynia była zaniedbana. Oczyszczone z kurzu i brudu ściany odsłoniły mozaiki i malowidła sprzed wieków; naprawiono przeciekający dach i drewniane okna. Renowację sfinansowały Kościoły zajmujące się świątynią oraz państwo palestyńskie.

 

Sylwia Maj

 

 

Gazetka 167 – grudzień/styczeń 2018