Już za życia przyszły spadkodawca może rozporządzić swoim majątkiem na wypadek śmierci, dokonując w testamencie podziału składników majątku pomiędzy poszczególnych spadkobierców (w tym niebędących członkami jego rodziny); może również dokonać wyboru prawa, jakim będzie podlegało dziedziczenie po nim, w ramach prawa państwa, którego obywatelstwo posiada.

Taką możliwość daje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012, którego postanowienia należy stosować do dziedziczenia majątku po osobach zmarłych w dniu lub po 17 sierpnia 2015 r. Rozporządzenie obowiązuje państwa członkowskie Unii Europejskiej z wyjątkiem Wielkiej Brytanii, Irlandii i Danii.

Zasadą jest, że do spraw spadkowych stosuje się prawo właściwe państwa, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Ta sama zasada odnosi się do jurysdykcji, czyli kompetencji danego organu do rozstrzygania sprawy. Dla interpretacji pojęcia ,,miejsce zwykłego pobytu” ważne znaczenie ma sposób oceny okoliczności życia zmarłego w latach poprzedzających jego śmierć i w chwili jego śmierci, w szczególności czas trwania i regularność obecności zmarłego w danym państwie oraz warunki i powody tej obecności. Często wskazuje się, że miejscem zwykłego pobytu jest przede wszystkim stałe centrum interesów życiowych spadkodawcy.

Od powyższej zasady można jednak ustalić wyjątki, m.in. poprzez skorzystanie przez spadkodawcę w testamencie z wyboru prawa właściwego do rozstrzygania spraw spadkowych oraz poprzez zawarcie po jego śmierci przez spadkobierców testamentowych umowy prorogacyjnej, która będzie odnosiła się do jurysdykcji (wyboru państwa, w którym sprawa o stwierdzenie praw do spadku będzie się toczyć).

Jan 5 lat temu przeprowadził się do Belgii. Ma tu pracę, mieszkanie i konto bankowe, natomiast w Polsce pozostały jego pełnoletnie dzieci oraz dom rodzinny. Jego praca związana jest z częstymi wyjazdami do Francji i Niemiec. Jan nie chce wrócić do Polski, dlatego postanowił zabezpieczyć interesy majątkowe swoich dzieci na wypadek swojej śmierci. W testamencie zawarł zastrzeżenie, zgodnie z którym dokonuje wyboru prawa polskiego jako prawa państwa, którego jest obywatelem i któremu będzie podlegać ogół spraw dotyczących jego spadku.

Dokonując w testamencie wyboru prawa, Jan zagwarantował przyszłym spadkobiercom, że nie będą zmuszeni prowadzić spraw spadkowych po jego śmierci w oparciu o obce prawo, które mogłoby się znacznie różnić od znanego im prawa polskiego. Pomimo podobieństwa regulacji spadkowych w państwach kontynentalnych UE mogą jednak wystąpić między nimi różnice mające z puntu widzenia spadkobierców znaczenie, jak np. inny krąg spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia, kolejność dziedziczenia, nieistnienie w innych porządkach prawnych pewnych instytucji prawa spadkowego, które znajdują się w polskim prawie, jak np. zapis windykacyjny.

Spadkobiercy Jana zdecydowali się przyjąć spadek, jednak nie mają wystarczających środków pieniężnych na wytoczenie sprawy w Belgii, poza tym nie znają języka i procedur obowiązujących w tym kraju. Syn i córka Jana zgodnie decydują, że korzystniejsze byłoby przeniesienie rozpoznania sprawy spadkowej przed sąd polski. Czy jest to możliwe?

Nabycie spadku po Janie, czyli obywatelu polskim mającym w chwili śmierci miejsce zwykłego pobytu w Belgii, który dokonał w testamencie wyboru prawa polskiego jako właściwego dla materii spadkowej, rozstrzygane będzie zgodnie z prawem polskim oraz w jurysdykcji belgijskiej. Spadkobiercy mogą jednak, w związku z wyborem prawa dokonanym przez spadkodawcę, zawrzeć pomiędzy sobą tzw. umowę prorogacyjną (umowa o wybór właściwego sądu) i przenieść sprawę spadkową do polskiej jurysdykcji. Oznacza to, że sprawa spadkowa będzie nie tylko rozpatrywana zgodnie z polskimi przepisami, ale także odbędzie się przed sądem w Polsce.

Przeniesienie sprawy spadkowej jurysdykcyjnie jest więc możliwe tylko wtedy, gdy spadkodawca w rozporządzeniu skorzystał z prawa wyboru oraz gdy wszystkie zainteresowane strony wyrażają na to zgodę. Następuje to poprzez zawarcie umowy prorogacyjnej, w której zainteresowane strony mogą uzgodnić, że postępowanie nastąpi nie w ostatnim miejscu zwykłego pobytu zamarłego, lecz w państwie członkowskim, którego był obywatelem. Umowa sporządzana jest na piśmie, opatrywana datą i podpisywana przez zainteresowane strony. Następnie umowę należy dołączyć do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku, składanego w sądzie polskim.

 

Istnieje również możliwość zawarcia umowy prorogacyjnej w toku postępowania spadkowego. Zachodzi to wówczas, gdy strony postępowania wyraźnie uznają jurysdykcję sądu, do którego już wniesiono sprawę, czyli po zawiśnięciu sporu. Niniejszej zgody nie można domniemywać, musi być jasno przez strony wyrażona (art. 7 pkt c Rozporządzenia).

Nie ulega wątpliwości, że warto skorzystać z rozwiązania, które dopuszcza ww. rozporządzenie. Jednym postanowieniem testamentowym spadkodawca może doprowadzić do tego, że wszystkie sprawy dotyczące spadku po nim będą rozstrzygane przez sądy tylko jednego państwa członkowskiego, w oparciu o przepisy tylko jednego prawa.

 

 

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

 

Podstawa prawna:

- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego.

 

 

Gazetka 171 – maj 2018