Aż dwa tysiące słów i wyrażeń zawiera słownik belgicyzmów, czyli zwrotów typowych dla mieszkańców Belgii posługujących się językiem francuskim. Niektóre zaskakują, inne są prawdziwą łamigłówką językową. Wszystkie mają swoje źródło w historii Belgii – kraju, w którym splatają się różne języki, kultury, sposoby mówienia i widzenia świata. Jak w przypadku wyrażenia „Non, peut-être!”. To typowy przykład belgijskiego słownego surrealizmu, bo oznacza zgodę, potwierdzenie, jest pozytywną odpowiedzią na zaproszenie, a jego tłumaczenie na francuski brzmi „Oui, bien sûr!”.
Francuski à la belge
Jak wiadomo, jednym z języków urzędowych w Belgii jest francuski. Posługuje się nim w różnym stopniu zaawansowania każdy obywatel tego kraju, a około 4 mln Belgów to frankofoni, czyli osoby mówiące od dziecka po francusku. I choć francuski, którym posługują się Belgowie, zasadniczo nie różni się od tego, którym mówią mieszkańcy Francji, to jednak pewne słowa i wyrażenia mogą zaskakiwać potomków Moliera i Prousta. Istnieją bowiem określenia charakterystyczne tylko dla terenu Belgii, które mogą zostać opacznie zrozumiane przez rodowitych Francuzów. Stanowią one także problem dla obcokrajowców, którzy ucząc się języka francuskiego, nie rozumieją pewnych słów i nie mogą ich znaleźć w standardowych słownikach.
La drache nationale
Nawet osoba znająca francuski może być zdumiona, słysząc powyższe wyrażenie. Ale nie Belgowie, którzy wiedzą, że tradycyjnie 21 lipca w ich święto narodowe zazwyczaj pada deszcz, który przysparza pewnych perturbacji w czasie parady wojskowej. Nagły, intensywny opad deszczu to właśnie drache. Dlaczego nie używa się francuskich wyrażeń, takich jak pleuvoir abondamment, très grosse pluie? Tu widać wpływ języka niderlandzkiego, a właściwie dialektu, w którym słowem drache określa się obfite opady deszczu.
Często belgicyzmy mają podłoże w języku niderlandzkim, czyli są jakby francuską wersją wyrazu używanego przez Flamandów. Związek z językiem niderlandzkim ma także słowo kermesse, oznaczające fête populaire, foraine – czyli rodzaj zabawy tanecznej z jarmarkiem. Zaskoczyć nas może także belgijskie słowo kot – to pokój lub małe mieszkanko wynajmowane przez studentów. Z kolei dla mieszkańców Liège dagobert to kanapka z połowy bagietki z szynką, serem, pomidorami, sałatą i majonezem, która znana jest w Brukseli jako „club”, a we Francji sandwichiekawostką może być słowo baraki – to określenie na kogoś niezbyt mądrego, nierozgarniętego.
Belgicyzmy w użyciu
Wiele popularnych belgicyzmów dotyczy jedzenia i życia codziennego. W piekarni kupimy pistolets (okrągłe bułki z białej mąki) i couques (słodkie wyroby na śniadanie). Do nich wypijemy lait russe, czyli kawę z mlekiem (café au lait). W restauracji zamówimy casserole de moules, chicon au gratin oraz filet americain, czyli garnek muli, zapiekaną cykorię i tatar. Dla Francuzów garnek to marmite, cykoria to endive, a stek – tartare.
Gdy w mieszkaniu panuje nieporządek, Belg nie powie wtedy bazar, pagaille, lecz najczęściej użyje w tym kontekście słowa brol. Do sprzątania używa się ścierki, czyli torchon, a nie serpillère. Typowe jest także stosowanie innych nazw na określenie liczebników 70 i 90. Francuz powie soixante-dix i quatre-vingt-dix, a Belg – septante i nonante. Często usłyszymy czasowniki typu chipoter – tripoter, trafiquer (robić/szukać czegoś bez wyniku), toquer – frapper (pukać), babeler – discuter (dyskutować).
Oto kilka najczęstszych belgicyzmów i ich odpowiedników w językach francuskim i polskim. Przykłady pochodzą z trzeciej edycji „Dictionnaire des belgicismes” pod redakcją Michela Francard.
BELGICYZMY |
FRANCUSKI JAKO ODNIESIENIE |
TŁUMACZENIE NA POLSKI |
farde marier caillant peï essuie bac „cloches” au pied avoir des crolles avoir dur tirer son plan ainsi a tantôt en stoemeling envoyer (qqn) à la gare jouer avec les pieds (de qqn)
|
classeur epouser très froid bonhomme, type serviette de bain boite ampoules avoir les cheveux bouclés avoir des difficultés se débrouiller comme ça a tout à l’heure, a plus tard en catimini, en douce envoyer balader, promener (qqn) abuser de la patience ou de la compréhension (de qqn)
|
segregator poślubić bardzo zimno koleś ręcznik pudełko, pojemnik odciski mieć kręcone włosy mieć trudności poradzić sobie w ten sposób do zobaczenia wkrótce po kryjomu, ukradkiem pozbyć się kogoś wyczerpać czyjąś cierpliwość lub zrozumienie |
Sylwia Maj
Gazetka 214 – wrzesień 2022