Prawo w Polsce
Zachowek to instytucja prawa spadkowego dająca osobom najbliższym spadkodawcy prawo do części majątku spadkowego, którego nie mogli odziedziczyć wskutek pominięcia w testamencie. Należy podkreślić, że spadkodawca ma prawo rozporządzić w testamencie swoim majątkiem również w ten sposób, że pominie lub znacznie ograniczy majątek spadkowy należny jego ustawowemu spadkobiorcy. Niemniej jednak spadkobierca obdarowany aktywami spadkowymi z poszkodowaniem spadkobiercy ustawowego lub ustawowo gwarantowanej mu części musi liczyć się z tym, że ten poszkodowany może upomnieć się od niego o swój zachowek.

KOMU PRZYSŁUGUJE ZACHOWEK?
Zachowek przysługuje wyłącznie osobom najbliżej spokrewnionym ze spadkodawcą, jednak nie wszystkim osobom, które potencjalnie byłyby uprawnione do dziedziczenia ustawowego. Do kręgu uprawnionych do zachowku nie należą rodzeństwo oraz kuzyni.

Do uprawnionych do zachowku należą:
zstępni spadkodawcy: dzieci, wnuki, prawnuki itd.,
małżonek,
rodzice spadkodawcy.

WARTOŚĆ ZACHOWKU
Zachowkiem jest wyrażona w pieniądzu wartość aktywów. Składa się na nią czysta wartość spadku (aktywa spadku pomniejszone o długi spadkowe), do której dolicza się:
darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę,
fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie,
mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, o wartości nie większej niż wysokość funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przez spadkodawcę.

Co do zasady wysokość zachowku wynosi 1/2 wartości tego, co uprawniony odziedziczyłby na mocy ustawy. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, należy mu się 2/3 wartości tego, co dziedziczyłby na mocy ustawy.

OGRANICZENIE PRAWA DO ZACHOWKU
Ostatnio wprowadzona nowelizacja kodeksu cywilnego rozszerzyła spadkodawcy prawo do wydziedziczenia poprzez wprowadzenie możliwości wydziedziczenia. Wydziedziczenie zaś pozbawia nie tylko prawa do spadku, ale również i zachowku.

Zmiana ustawy wprowadziła dwie nowe przesłanki niegodności dziedziczenia w postaci:
uporczywego niewykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec spadkodawcy, określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem lub inną umową wobec spadkodawcy;
uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Powyższe zmiany mają na celu umożliwienie spadkobiercy i osobom bliskim zmarłemu przeciwstawienie się możliwości uzyskania korzyści ze spadku przez osobę niewykonującą obowiązków wynikających z prawa rodzinnego i zasad współżycia społecznego w stosunku do spadkodawcy, mimo realnej możliwości ich spełnienia. Uzasadnienie projektu nowelizacji wskazuje, że celem wprowadzenia przesłanki dotyczącej uchylania się od obowiązków alimentacyjnych było wyeliminowanie powszechnie nieakceptowalnych zdarzeń, w następstwie których „majątek spadkodawcy otrzymuje osoba, która swoim karygodnym, często nacechowanym złą wolą, zaniechaniem uniemożliwiała za życia spadkodawcy zaspokojenie jego podstawowych potrzeb życiowych”.

Z kolei przesłanka uporczywego uchylania się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą dotyczy w szczególności przypadków uporczywego zaniechania opieki nad spadkodawcą, do której zobowiązany jest członek jego najbliżej rodziny będący dzieckiem, współmałżonkiem lub rodzicem.

Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny

tel. 0048 504 078 866
www.kancelariahajdukiewicz.com