Prawo w Polsce 

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci, potocznie zwana zapisem bankowym, gwarantuje natychmiastowe i uproszczone otrzymanie przez najbliższych zmarłego posiadacza rachunku bankowego określonych wypłat środków zgromadzonych na jego rachunku bankowym jeszcze przed uzyskaniem sądowego stwierdzenia nabycia spadku lub notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Taka wypłata ma niebagatelne znaczenie w sytuacji, kiedy po śmierci spadkodawcy powstaje konieczność nagłych, nierzadko wysokich wydatków.

Dyspozycję może ustanowić każdy, ale nie na wszystkich rachunkach bankowych. Art. 56 ust. 1 ustawy Prawo bankowe wymienia trzy rachunki bankowe, na których może ona zostać skutecznie ustanowiona: rachunek oszczędnościowy, rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy oraz rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej. Ustanowienie takiej dyspozycji następuje po złożeniu pisemnego oświadczenia woli (najczęściej gotowego formularza) w banku. Może ona zostać w każdej chwili pisemnie zmieniona lub odwołana przez posiadacza rachunku. W zależności od banku ustanowienie dyspozycji lub jej zmiana może być bezpłatne lub wiązać się z niewielką opłatą.

Ustawa określa również grono beneficjentów. Są nimi: małżonkowie, wstępni, zstępni oraz rodzeństwo. Jest to katalog zamknięty, więc nie można ustanowić dyspozycji, do której uprawniony będzie np. konkubent lub siostrzeniec. 

Nic nie stoi jednak na przeszkodzie, aby ustanowić kilka dyspozycji na jednym rachunku bankowym. 

Przykład: Pan Antoni ma troje dzieci i żonę. Posiada rachunek oszczędnościowy. Może ustanowić trzy dyspozycje, w których każdemu dziecku przypada określona kwota lub ułamek kwoty znajdującej się na rachunku. Pan Antoni nie musi uwzględniać żony – tylko od woli dysponenta zależy, ile i komu zostanie przyznane. 

Co w przypadku, kiedy posiadamy kilka kont oszczędnościowych w różnych bankach? Dla każdego konta z osobna może zostać ustanowiona dyspozycja wypłaty środków na wypadek śmierci. 

Należy jednak zwrócić uwagę na kwotę ustanawianej dyspozycji, gdyż podlega ona ustawowym ograniczeniom. Łączna kwota ustanowionych dyspozycji nie może przekroczyć wysokości dwudziestokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku. W marcu 2025 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw wynosiło 9 055,92 zł (zgodnie z Obwieszczeniem prezesa GUS z 22 kwietnia 2025 r. w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w marcu 2025 r.), a więc dwudziestokrotność tej kwoty to 181 117,8 zł. 

Dodatkowo istotna będzie data ustanowienia dyspozycji, ponieważ dyspozycje wydane później mają pierwszeństwo przed tymi wydanymi wcześniej. Będzie to miało znaczenie w momencie, kiedy ustanowiono kilka dyspozycji, a łączna ich suma przewyższa ustawowe limity, lub kiedy kwota pozostawiona na kontach bankowych jest mniejsza niż suma ustanowionych dyspozycji. 

Przykład: Pan Antoni 10 lutego 2025 r. ustanowił dyspozycję w banku A w wysokości 80 tys. zł, 20 lutego 2025 r. w banku B dyspozycję wynoszącą 90 tys. zł, a 10 marca 2025 r. w banku C w kwocie 100 tys. zł. Suma wymienionych dyspozycji przekracza ustawowy limit. W takim przypadku bank C powinien wypłacić pełną kwotę dyspozycji, bank B niepełną kwotę, a bank A nie powinien nic wypłacić.

Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci, zgodnie z art. 56 ust. 5 ustawy Prawo bankowe, nie wchodzi w skład masy spadkowej po zmarłym dysponencie. Nie oznacza to jednak, że pieniądze przekazywane w ten sposób nie podlegają rozliczeniu z fiskusem. Otrzymanie dyspozycji należy traktować równoznacznie z otrzymaniem darowizny, która w polskim systemie prawnym jest opodatkowana. Natomiast osoby, które taką dyspozycję otrzymały, mogą zwolnić się z zapłaty podatku od darowizn poprzez zgłoszenie otrzymania dyspozycji do właściwego naczelnika urzędu skarbowego nie później niż 6 miesięcy od dnia śmierci dysponenta.

Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
www.kancelariahajdukiewicz.com
tel.: 0048 504 078 866