Stosunkowo nowym rozwiązaniem w prawie polskim jest możliwość dziedziczenia firmy, czyli ogółu składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do wykonywania działalności gospodarczej, przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną. Ustawą z 5 lipca 2018 r. (która weszła w życie 25 listopada 2018 r.) o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej wprowadzono możliwość powołania tzw. zarządcy sukcesyjnego, którego zadaniem jest prowadzenie firmy przedsiębiorcy po jego śmierci do czasu przejęcia interesów zmarłego przez jego spadkobierców.
Do czasu wejścia w życie wspomnianej ustawy śmierć przedsiębiorcy, który prowadził swój biznes jako jednoosobową działalność gospodarczą (np. w postaci firmy remontowej), oznaczała zaprzestanie istnienia tej firmy. Co prawda spadkobiercy dziedziczyli po zmarłym majątek, w którego skład wchodziły aktywa wykorzystywane do prowadzenia firmy (samochody, sprzęt), jednak nie dziedziczyli firmy jako całości, czyli zorganizowanej jednostki gospodarczej, której celem było osiąganie zysku z konkretnej działalności. Innymi słowy – wraz ze śmiercią przedsiębiorcy automatycznie wygasały umowy, których był stroną, toteż jego spadkobiercy nie mogli kontynuować działalności biznesowej zmarłego poprzez np. realizację przyjętych za jego życia zleceń. Na mocy zaś nowej ustawy zarówno za życia przedsiębiorcy, jak i po jego śmierci można ustanowić osobę, która będzie pełniła funkcję zarządcy sukcesyjnego, prowadząc dalej firmę zmarłego.
Kto może powołać zarządcę sukcesyjnego?
Przedsiębiorca może oczywiście sam powołać zarządcę. Jeśli jednak tego nie zrobił, po jego śmierci mogą go powołać następujące osoby:
- małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
- spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
- spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Należy przy tym mieć na uwadze, że po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydaniu europejskiego poświadczenia spadkowego zarządcę sukcesyjnego może powołać wyłącznie właściciel oddziedziczonego przedsiębiorstwa (tzw. właściciel przedsiębiorstwa w spadku). Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Gdy powołanie zarządcy następuje po śmierci przedsiębiorcy, wymagana jest zgoda osób, którym łącznie (uwzględniając również osobę powołującą zarządcę) przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Działania konieczne do ustanowienia zarządu sukcesyjnego
Do ustanowienia zarządu sukcesyjnego wymagane jest:
- powołanie zarządcy sukcesyjnego;
- wyrażenie zgody osoby powołanej na zarządcę sukcesyjnego na pełnienie tej funkcji;
- dokonanie wpisu do Centralnej Ewidencji o Informacji Gospodarczej (CEIDG) zarządcy sukcesyjnego.
Należy pamiętać, że zawieszenie działalności gospodarczej nie stanowi przeszkody do ustanowienia zarządu sukcesyjnego, ale nie można ustanowić zarządu sukcesyjnego, jeżeli przed śmiercią przedsiębiorcy została ogłoszona upadłość.
Przykład:
Jan przepracował większość swojego życia zawodowego w Belgii, prowadząc firmę budowlaną, jednak przed osiągnięciem wieku emerytalnego przeniósł się z rodziną do Polski, gdzie założył jednoosobową działalność gospodarczą – firmę „Jan Nowak Usługi Remontowe”. Zatrudnił swoich synów i Piotra – kolegę, z którym współpracował jeszcze w Belgii. Kiedy nagle marł, jego żona i synowie nie mogli się zdecydować, co zrobić z jego biznesem, a cierpienie po nagłej śmierci nie sprzyjało podejmowaniu strategicznych decyzji. Nie chcąc stracić klientów, zdecydowali się na powołanie zarządcy sukcesyjnego w osobie Piotra, aby do czasu zakończenia spraw spadkowych prowadził dalej rodzinny biznes.
W przedstawionym przykładzie do obowiązków Piotra będzie należało prowadzenie działalności gospodarczej zmarłego we własnym imieniu, ale na rachunek spadkobierców (właścicieli przedsiębiorstwa w spadku), używając oznaczenia „w spadku” („Jan Nowak Usługi Remontowe w spadku”). To oznacza, że Piotr jako zarządca sukcesyjny będzie wypełniał zobowiązania zmarłego wynikające z umów i prowadził bieżącą działalność biznesową, a jeżeli zajdzie taka konieczność, będzie występował przed sądem i organami administracyjnymi. Do dokonania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebuje on jednak zgody wszystkich właścicieli przedsiębiorstwa w spadku lub sądu.
Właściciele przedsiębiorstwa w spadku mają prawo do udziału w zyskach i uczestniczą w stratach wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku w takim stosunku, w jakim przysługuje im udział w przedsiębiorstwie w spadku. Zarządca wypłaca wypracowany zysk proporcjonalnie do udziałów właścicieli w spadku.
Zarządca sukcesyjny powoływany jest na dwa lata od śmierci przedsiębiorcy, jednak sąd z ważnych przyczyn może okres ten przedłużyć do 5 lat.
Należy również podkreślić, że nabycie w drodze dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego własności przedsiębiorstwa osoby fizycznej albo udziału w nim podlega zwolnieniu od podatku od spadków i darowizn pod warunkiem zgłoszenia nabycia właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia lub wydania europejskiego poświadczenia spadkowego oraz prowadzenia tego przedsiębiorstwa przez nabywcę przez co najmniej dwa lata od dnia jego nabycia.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
tel: 0048 504 078 866
www.kancelariahajdukiewicz.com
Na podstawie:
Ustawy z dn. 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (Dz.U. z 2018, poz. 1629).
Gazetka 186 – listopad 2019