Tradycja zdobienia jajek na Wielkanoc sięga 3000 lat p.n.e. i wywodzi się z pogańskich obyczajów związanych z czczeniem nadchodzącej wiosny. Pierwsze umalowane jajka pochodzą z Mezopotamii, zaś w Polsce najstarsze znaleziono podczas wykopalisk na wyspie Ostrówek w Opolu. Różne były techniki i motywy zdobienia jaj w zależności od krainy geograficznej. W Egipcie umieszczano na nich skarabeusze, w Australii głównie strusie, a w Japonii kwiaty wiśni. Jaja ozdabiano także w krajach arabskich, gdzie motywem przewodnim były fragmenty Koranu.

Znane są również legendy chrześcijańskie tłumaczącego zdobienie jaj. Pierwsza mówi o św. Magdalenie, której objawił się anioł i oznajmił wieść o zmartwychwstaniu. Gdy wróciła do domu, zauważyła, że wszystkie jajka zmieniły kolor na czerwony. Rozdała je apostołom, a wtedy jajka zamieniły się w czerwone ptaki i uniosły do nieba.

Druga legenda opowiada o biedaku, który niósł jajka na targ, a po drodze pomógł nieść krzyż Jezusowi. Gdy wrócił do swoich tobołków, zauważył, że wszystkie jajka są koloru czerwonego.

TRADYCYJNE POLSKIE PISANKI

Polska tradycja zdobienia jaj jest bardzo bogata i różnorodna. Wielkanocne pisanki są bowiem symbolem odradzającej się po zimie przyrody, ale także chrześcijańskiej wiary w zmartwychwstanie. Właściwie każdy region szczyci się własnymi technikami i wzorami ozdabiania jajek. Pisanki to najbardziej popularne określenie dla wielkanocnych kolorowych jaj, ale w zależności od motywów i sposobu wykonania nadawano im różne nazwy.

Kolorowymi jajkami obdarowywano się w święta. Miały one zapewnić siłę, zdrowie i powodzenie w sprawach miłosnych. Dziewczęta w okresie zamążpójścia dawały je chłopcom z wierszowanymi dedykacjami jako dowód sympatii i miłości. Najczęściej umieszczano na pisankach ornamenty roślinne i zwierzęce. Gałązki, liście, owoce i kwiaty były symbolem wiosennego przebudzenia, zaś ryby, kogut, koń i jeleń – oznaką płodności i męskości. Z kolei jaskółka, gołąb i bocian miały symbolizować miłość i szczęście.

Jednobarwne

Najprostsze pisanki są jednobarwne i nie mają żadnego wzoru. Nazywane są malowankami, kraszankami lub… byczkami. Kolor jajka uzyskuje się w naturalny sposób, gotując je w wodzie z dodatkiem octu i produktu nadającego kolor. Najpopularniejsze jest gotowanie w łupinach cebuli, ale są również inne sposoby na uzyskanie większej różnorodności barw. Dodatkowo poszczególne kolory mają swoje znaczenie: fioletowy i niebieski to koniec postu, różowy, żółty i zielony symbolizują radość ze zmartwychwstania, a czerwony – krew Chrystusa. Jednobarwne pisanki są najbardziej popularne na Kaszubach i Mazowszu.

Naturalne kolory:

Wydrapywane

Ze Śląska Opolskiego wywodzą się kraszanki (albo kroszonki). Według techniki kroszenia jajka najpierw są farbowane na poszczególne kolory, a następnie ostrym przedmiotem wydrapuje się na nich wzór. Jest to bardzo żmudny i pracochłonny sposób ozdabiania. Dla większej precyzji wzór jest najpierw malowany na jajku ołówkiem, a następnie za pomocą nożyka, żyletki lub szpilki wydrapywany. Bardzo często rysuje się wzory kwiatowe, jakie można też spotkać na opolskiej porcelanie. Krosić można jajka przepiórcze, kurze, gęsie, a nawet strusie.

Wycinane

Jajka można także ozdabiać wyciętymi z papieru rysunkami. Ta metoda popularna jest w Łowiczu i Krakowie. Najpierw jajka są farbowane, a następnie za pomocą mocnego kleju ozdabiane wyciętymi z papieru wzorami. Często są to kwiaty łowickie lub kolorowe koguciki jak z cepelii.

Oklejane

Jajka ozdabiane kolorową włóczką i sitowiem tworzone są na Kurpiach i w Puszczy Białej. To technika bardzo pracochłonna i wymagająca precyzji. Najpierw trzeba zebrać sitowie i zdjąć z niego zewnętrzną warstwę, pozostawiając tylko rdzeń. Później przygotowuje się jajka, pokrywając je klejem na bazie wody. Na koniec pozostaje układanie wzorów z sitowia i włóczki. Jajka można oklejać również kolorowym papierem, płatkami kwiatów i skrawkami materiałów.

Pisane

Na Lubelszczyźnie i w okolicach Białegostoku popularne są jajka dekorowane za pomocą gorącego wosku, którym maluje się na jajku wzory za pomocą specjalnego pisaka, czyli patyczka z wbitą szpilką. Wosk trzeba cały czas ogrzewać, aby był płynny. Po wyrysowaniu wzoru jajka się farbuje, a po całkowitym wyschnięciu wosk jest zdrapywany.

Ażurowe

To już prawdziwa sztuka! Nie są wykonane z jajek, a jedynie mają ich kształt. Robi się je z włóczki za pomocą szydełka na atrapie jajka, a aby zachowały kształt, moczy się je w krochmalu.

Nowoczesne

Obecnie na kiermaszach przed Świętami Wielkanocnymi kupić można pisanki ozdabiane na przeróżne sposoby – bibułą, sznurkami, a nawet cekinami. Ciekawa jest również metoda decoupage’u lub quillingu, czyli ozdabiania jajek za pomocą wąskich pasków papieru zwijanych w dowolne wzory.

A wy którą technikę wybierzecie w tym roku?

 

Agnieszka Strzałka

Gazetka 169 – marzec 2018