W listopadzie 2023 r. weszły w Polsce w życie nowe regulacje dotyczące prawa spadkowego. Warto, by zapoznali się z nimi także obywatele polscy mieszkający w Belgii, ponieważ mogą zostać skonfrontowani z polskimi przepisami po śmierci osoby bliskiej na stałe mieszkającej w Polsce. Wówczas postępowanie spadkowe będzie toczyło się na terenie RP,nawet jeśli uczestnik postępowania na stałe mieszka poza Polską.
W bardzo szerokim zakresie zostały zmienione zapisy dotyczące prawa do zachowku. Te zmiany mają znaczący wpływ zarówno na osoby pominięte w testamencie, jak i na spadkodawców, którzy odpowiadają za wypłatę zachowku.
Zacznijmy od ustalenia, czym jest zachowek.To rekompensata i forma ochrony interesów majątkowych najbliższych członków rodziny, którzy nie zostali uwzględnieni w testamencie. Osoba pominięta w testamencie bliskiego krewnego może domagać się rekompensaty zwanej zachowkiem. Jeżeli zmarły ojciec zapisał cały majątek swojej nowej partnerce, dzieci zmarłego mają prawo do części masy spadkowej, a ten przysługujący im udział nazywamy zachowkiem.
NAJWAŻNIEJSZE ZMIANY DOTYCZĄCE ZACHOWKU
- Zrzeczenie się zachowku: od 22 maja 2023 r. osoba uprawniona do zachowku ma możliwość całkowitego lub częściowego zrzeczenia się tego prawa. Może się to odbyć poprzez akt notarialny lub pisemny dokument z notarialnie poświadczonym podpisem. Jest to, innymi słowy, umowa o zrzeczenie się prawa do zachowku, która – wprawdzie już wcześniej trafnie dopuszczona w orzecznictwie SN – od maja 2023 r. jest wprost przewidziana w przepisach prawa spadkowego. W ramach tej umowy potencjalny uprawniony, przez porozumienie ze spadkodawcą, z góry zrzeka się całości lub części oczekiwanego zachowku.
- Płatność w ratach, odroczenie terminu i obniżenie kwoty: czyli nowelizacja art. 997 (1) Kodeksu cywilnego. Od tego samego dnia osoba zobowiązana do zapłaty zachowku może wystąpić do sądu z wnioskiem o rozłożenie płatności na raty, odroczenie terminu płatności lub obniżenie kwoty zachowku. Decyzja sądu zależy od okoliczności faktycznych i prawnych danej sprawy. Do tej pory zobowiązany do wypłaty zachowku musiał zaciągnąć kredyt albo nawet sprzedać odziedziczoną nieruchomość, aby zapłacić kwotę zachowku. Dzięki nowym przepisom będzie mógł otrzymać od sądu zgodę na rozłożone w czasie raty, tak aby spłacić uprawnionego, ale bez konieczności zrobienia tego natychmiast po wydaniu decyzji, jak to było do tej pory. Uwaga. Termin spłaty nie powinien jednak przekraczać 5 lat.
- Rozszerzenie świadczeń ekwiwalentnych wobec zachowku: od 22 maja 2023 r. świadczenia ze strony fundacji rodzinnej mogą wpływać na obniżenie wartości zachowku. Fundacja rodzinna może zostać powołana w testamencie jako spadkobierca lub strona uprawniona do zapisu windykacyjnego. Te zmiany mają na celu zwiększenie elastyczności przepisów dotyczących zachowku i umożliwienie stronom spraw spadkowych zawarcia porozumienia w tej kwestii.
KTO MA PRAWO DO ZACHOWKU?
Przysługuje ono najbliższym krewnym zmarłego, takim jak dzieci, wnuki, prawnuki, małżonek oraz rodzice. Osoby te, które zostały pominięte w testamencie, mają prawo wystąpić o otrzymanie świadczenia pieniężnego zwanego zachowkiem. Wszystkie osoby uprawnione do zachowku wymienione są w art. 991 k.c.i są to: zstępni(dzieci, wnuki, prawnuki), małżonek oraz rodzice zmarłego.
ZACHOWEK A DZIEDZICZENIE
Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu, decyzję o dziedziczeniu podejmuje prawo spadkowe, wskazując hierarchię dziedziczenia ustawowego. Prawo do zachowku występuje, gdy konkretne osoby zostały pominięte w testamencie, a przepisy mają na celu ochronę interesów najbliższych członków rodziny zmarłego.
ILE WYNOSI ZACHOWEK?
Zachowek stanowi połowę wartości spadku, który przypadałby osobie uprawnionej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. W przypadku osób niezdolnych do pracy i małoletnich wysokość zachowku może wynieść dwie trzecie wartości udziału spadkowego, jaki przysługiwałby im na mocy dziedziczenia ustawowego.
Przykład: Pan Michał zapisał w testamencie cały swój majątek o wartości 400 tys. zł swojej drugiej żonie, pomijając swego pełnoletniego syna, z którym nie utrzymywał regularnych kontaktów. Gdyby pan Michał nie pozostawił testamentu, to zarówno syn, jak i żona otrzymaliby po połowie spadku, czyli po 200 tys. zł. Natomiast w opisanej sytuacji syn może jedynie dochodzić od spadkobierczyni, czyli swojej macochy, połowy udziału, który by mu przypadał z dziedziczenia ustawowego, czyli jednej czwartej wartości spadku –w tym konkretnym przypadku wysokość zachowku wynosi 100 tys. zł.
POMNIEJSZENIE MAJĄTKU PRZEZ DOKONYWANIE DAROWIZN ZA ŻYCIA
Prawo do zachowku powstaje także wtedy, gdy jeszcze za życia przyszły spadkodawca przekazuje komuś wszelkie wartościowe nieruchomości i rzeczy w drodze darowizny. Jeżeli w ostatnich latach życia pan Michał poprzepisywałby wszystko na swoją nową żonę, to syn mógłby rozszerzyć roszczenie zachowkowe o te elementy, które ojciec przekazał na rzecz nowej żony w drodze darowizny, a które nie były objęte testamentem. Ma to na celu ochronę praw członków najbliżej rodziny.
Agnieszka Sità
prawnik w ASBL Trampolina,
współpracownik Kancelarii Notarialnej w Brukseli
0495 28 98 24
Gazetka 229 – marzec 2024