Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, domniemywa się, że jego ojcem jest mąż matki i to on zostaje wpisany w akcie urodzenia dziecka jako ojciec. W tym przypadku ojcostwo jest z góry ustalone, a wyznacza je sam fakt urodzenia się dziecka w małżeństwie. Inaczej przedstawia się sytuacja, gdy dziecko urodziło się w związku nieformalnym. W tym przypadku Kodeks rodzinny i opiekuńczy rozróżnia dwa sposoby ustalenia ojcostwa dziecka, co do którego brak jest domniemania, że pochodzi ono od męża matki: uznanie ojcostwa przez mężczyznę, od którego pochodzi dziecko, oraz sądowe ustalenie ojcostwa.
W przypadku zaniedbania formalności związanych z urodzeniem dziecka w związku partnerskim z biegiem lat może pojawić się problem formalnego ustalenia biologicznego ojca dziecka. Warto więc pamiętać o uregulowaniu tych kwestii w związkach pozamałżeńskich możliwie najwcześniej po narodzinach dziecka.
Uznanie ojcostwa
Pani Beata i jej partner życiowy, pan Robert, prowadzą od kilku lat wspólne gospodarstwo domowe. Postanowili, że nie będą zawierać związku małżeńskiego, ale zdecydowali się na dziecko. 15 maja 2015 r. zostali rodzicami Sylwii.
Gdy rodzice dziecka nie są małżeństwem, tak jak pani Beata i pan Robert, konieczne jest uznanie dziecka przez ojca. Jest to jedna z form ustalenia ojcostwa, polegająca na tym, że mężczyzna, od którego pochodzi dziecko, składa oświadczenie, że jest jego ojcem, a matka dziecka potwierdzi to jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia oświadczenia mężczyzny. Można uznać już dziecko poczęte, ale jeszcze nienarodzone – również poprzez złożenie stosownego oświadczenia. Istotne jest, że przedmiotowe oświadczenie może złożyć osoba, która ukończyła szesnaście lat i nie istnieją podstawy do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Składając oświadczenie o uznaniu ojcostwa, należy przedstawić następujące dokumenty:
- odpis skrócony aktu małżeństwa matki dziecka lub odpis skrócony aktu zgonu współmałżonka, jeżeli matka była w związku małżeńskim, ale jest rozwódką lub wdową albo małżeństwo zostało unieważnione,
- -w przypadku uznania dziecka poczętego, a jeszcze nienarodzonego, kobieta dodatkowo składa zaświadczenie lekarskie o ciąży,
- odpis zupełny aktu urodzenia dziecka uznawanego (gdy akt urodzenia został sporządzony w innym urzędzie niż ten, w którym dziecko jest uznawane),
- dokumenty tożsamości rodziców do wglądu.
Uznanie ojcostwa może nastąpić przed urodzeniem dziecka, w trakcie rejestracji aktu urodzenia dziecka lub po sporządzeniu aktu urodzenia. Dla uznania dziecka nie ma znaczenia okoliczność, że uznający jest kawalerem, rozwiedzionym czy pozostaje w związku małżeńskim z inną kobietą.
Uznanie ojcostwa może nastąpić przed każdym kierownikiem urzędu stanu cywilnego, ale także przed sądem opiekuńczym, a za granicą – przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli rodzice dziecka są obywatelami polskimi. W razie niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu ojca lub dziecka uznanie dziecka może nastąpić także przed notariuszem, wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta), starostą, marszałkiem województwa, sekretarzem powiatu albo gminy.
Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczeń koniecznych do uznania ojcostwa, jeżeli uznanie jest niedopuszczalne albo gdy powziął wątpliwość co do pochodzenia dziecka.
Zgoda matki dziecka
Aby uznanie dziecka było skuteczne, jego matka musi je potwierdzić jednocześnie albo w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia przez ojca dziecka oświadczenia. Jednak w rzeczywistości mogą wystąpić sytuacje, kiedy matka nie będzie mogła wyrazić zgody na uznanie dziecka: matka nie żyje, nie przysługuje jej władza rodzicielska lub gdy porozumienie się z nią napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. W takiej sytuacji potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka, którym jest opiekun. Na dokonanie tej czynności opiekun powinien uzyskać zgodę sadu opiekuńczego.
Termin uznania ojcostwa
Warto podkreślić, że uznanie ojcostwa nie może nastąpić po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletniości. Wtedy uznanie ojcostwa może nastąpić w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym mężczyzna składający oświadczenie o uznaniu dowiedział się o śmierci dziecka, nie później jednak niż do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Uznanie ojcostwa nie może nastąpić, jeżeli toczy się sprawa o ustalenie ojcostwa.
Skutki uznania ojcostwa
Są one następujące: dziecko nosi nazwisko wskazane w zgodnych oświadczeniach rodziców, ojcu przysługuje władza rodzicielska, powstaje wzajemne prawo do dziedziczenia oraz powstaje obowiązek alimentacyjny.
Dziecko, którego ojcostwo zostało ustalone przez uznanie, nosi nazwisko:
- jednego z rodziców albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka – w sytuacji zgodnych oświadczeń rodziców dziecka w sprawie nazwiska dziecka,
- składające się z nazwiska matki i dołączonego do niego nazwiska ojca dziecka – w sytuacji braku zgodnych oświadczeń rodziców w sprawie nazwiska dziecka.
Powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania dziecka
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. Powództwo to może też wytoczyć matka, jak i dziecko. Jednak po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie może być wytoczone ani przez matkę, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo. Również po śmierci dziecka ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 583)
Gazetka 144 – wrzesień 2015
