Rozliczanie nakładów i wydatków przy podziale majątku wspólnego
Po rozwodzie Marzena i Waldemar K. dzielą przed sądem wspólny majątek. W toku tego postępowania Marzena zgłosiła do sądu wniosek o rozliczenie nakładów i wydatków z jej majątku osobistego na majątek wspólny w postaci sumy uzyskanej ze sprzedaży cennej biżuterii, która została przeznaczona na wspólny z mężem zakup nieruchomości i budowę domu. Dodatkowo zażądała rozliczenia nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty męża, co polegało na spłaceniu części rat kredytu zaciągniętego przez Waldemara na kupno samochodu jeszcze rok przed ślubem. Waldemar twierdzi, że roszczenia byłej żony są bezpodstawne.
Nakłady i wydatki pani Marzeny znajdują odzwierciedlenie w przepisach prawa i jeżeli była małżonka udowodni je przed sądem, roszczenia te zostaną uwzględnione i odpowiednio rozliczone.
Warto zaznaczyć, że przeznaczeniem majątku wspólnego małżonków jest zaspokajanie potrzeb rodziny, którą założyli. Dlatego też obowiązek zwrotu nie dotyczy wydatków i nakładów przeznaczonych na utrzymanie i zaspokojenie normalnych potrzeb rodziny (na przeciętnym poziomie), chociażby zostały dokonane przez jednego z małżonków bez zgody drugiego, np. leczenie czy nauka jednego z małżonków. Chodzi o wydatki przeznaczone na zaspokojenie niezbędnych potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Przejście przedmiotów majątkowych między majątkami małżonków
Pojęciem nakładów określa się najczęściej koszty wynikające z utrzymania, eksploatacji lub ulepszenia rzeczy już istniejącej. Natomiast wydatki dotyczą kosztów przeznaczonych na nabycie danego przedmiotu. Oba rodzaje kosztów można rozliczać w postępowaniu o podział majątku za okres trwania wspólności ustawowej małżeńskiej. Natomiast poczynienie takich wydatków i nakładów w okresie od ustania takiej wspólności (np. w wyniku uprawomocnienia się orzeczenia o rozwodzie lub separacji) do czasu podziału majątku rozlicza się odrębnie w postępowaniu cywilnym. Co do zasady, droga procesu cywilnego jest również właściwa dla nakładów i wydatków dokonanych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek osobisty drugiego z nich.
Rozliczeń nakładów i wydatków można dokonać zarówno przy podziale sądowym, jak i umownym. Przy czym w postępowaniu sądowym rozliczenie nakładów i wydatków z majątku wspólnego na majątki osobiste małżonków (w naszym przykładzie: kwota spłaconych przez małżonków rat samochodu męża kupionego przed ślubem) następuje z urzędu – sąd ustala i orzeka w tej kwestii niezależnie od wniosku stron, a nakłady i wydatki czynione z majątku osobistego na majątek wspólny (w opisanej sytuacji: pieniądze żony pochodzące ze sprzedaży biżuterii przeznaczone na zakup wspólnej nieruchomości i budowę domu) sąd bierze pod uwagę jedynie na wniosek strony. Jedynie wyjątkowo można żądać rozliczenia tych kosztów poza postępowaniem o podział majątku. Sąd może nakazać wcześniejszy zwrot tych kosztów tylko wtedy, gdy wymaga tego dobro rodziny. Wówczas właściwą drogą jest proces cywilny – możliwy nawet w czasie trwania związku małżeńskiego.
Wartość nakładów i wydatków byłych małżonków określa się według cen z chwili orzekania przez sąd w tej sprawie. Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z 16.12.1980 r., która zachowała swą aktualność do dziś, w sytuacji gdy małżonkowie w czasie trwania wspólności majątkowej wspólnie zbudowali dom na gruncie wchodzącym w skład majątku odrębnego jednego z nich, wartość nakładów określa się w ten sposób, że najpierw ustala się ułamkowy udział nakładów małżonków w wartości domu według cen rynkowych z czasu jego budowy, a następnie oblicza się ten sam ułamkowy udział w wartości domu według cen rynkowych w chwili podziału majątku wspólnego (sygn. akt III CZP 46/80).
Obowiązek zwrotu nakładów i wydatków nie dotyczy kosztów ponoszonych na przedmioty przynoszące dochód. Rozliczeniom nie podlegają też wydatki poniesione z majątku wspólnego na zakup przedmiotów służących wyłącznie zaspokajaniu potrzeb jednego z małżonków.
Od strony praktycznej rozliczenie wygląda następująco: małżonek, na którego majątek osobisty zostały dokonane nakłady i wydatki z majątku wspólnego, powinien zaliczyć część ich równowartości (proporcjonalną do jego udziału w majątku wspólnym) na poczet tego, co przypada mu z podziału majątku wspólnego. Zatem finalnie taki małżonek otrzymuje część przedmiotów z majątku wspólnego o odpowiednio mniejszej wartości albo jest zobowiązany uiścić drugiemu małżonkowi stosowną dopłatę. W odmiennej sytuacji, czyli gdy małżonek poczynił nakłady i wydatki z majątku osobistego na majątek wspólny, otrzyma on albo składniki majątku wspólnego o odpowiednio wyższej wartości, albo stosowną dopłatę.
Rozliczenie długów i innych roszczeń z majątku wspólnego
Rozlicza się też małżonków z przedmiotów majątkowych stanowiących składnik majątku wspólnego, które jeden z nich bezpodstawnie zbył lub roztrwonił, a także z dochodów przynależnych do majątku wspólnego, które nie weszły do tego majątku z przyczyn zawinionych przez jednego z nich. W takiej sytuacji uwzględnia się takie przedmioty i dochody w składzie majątku wspólnego przy podziale i zalicza się ich wartość na poczet udziału w majątku wspólnym tego z małżonków, z którego winy nastąpiło zmniejszenie majątku wspólnego małżonków. Warto jednak podkreślić, że szkody nieumyślne wyrządzone przez jednego z małżonków w majątku wspólnym nie podlegają rozliczeniu przy podziale.
Powyższe zasady rozliczeń stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego. Dzieje się tak w sytuacji, gdy wierzyciel jednego z małżonków uzyskał w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej zaspokojenie długu z majątku wspólnego. Wtedy małżonek będący dłużnikiem powinien zwrócić drugiemu część kwoty przeznaczonej z majątku wspólnego na spłatę długu (proporcjonalną do udziału tego małżonka w majątku wspólnym). Natomiast wspólny dług małżonków zapłacony ze środków pochodzących z majątku osobistego jednego z nich jest nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny.
Podsumowując, należy zaznaczyć, że małżonkowie mogą w umowie lub ugodzie sądowej przyjąć inny sposób rozliczania nakładów i wydatków, a nawet zrezygnować całkowicie z tych rozliczeń.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
Na podstawie:
- Ustawy z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.),
- Ustawy z dn. 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583).
Gazetka 150 – kwiecien 2016
