Pani Zuzanna G. wyjechała do pracy w Belgii na 3 miesiące. W czasie jej nieobecności jej mąż Jerzy wystąpił do najemcy mieszkania należącego do żony o wypłatę czynszu najmu do jego rąk (umowa najmu przewidywała płatność do rąk właścicielki). Najemca, chociaż wiedział o czasowym wyjeździe za granicę p. Zuzanny, miał poważne wątpliwości, czy Jerzy G. jest uprawniony do pobierania tych należności. Podczas pobytu w kraju p. Zuzanna mieszka z mężem, ich pożycie układa się dobrze.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowią, że w razie przemijającej przeszkody, która dotyczy jednego z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu, drugi małżonek może za niego działać w sprawach zwykłego zarządu majątkiem osobistym zastępowanego małżonka, w szczególności może bez pełnomocnictwa pobierać przypadające należności, chyba że sprzeciwia się temu małżonek, którego przeszkoda dotyczy. Takie uprawnienie do działań bez pełnomocnictwa wynika z zaufania ustawodawcy do małżonków i założenia ich wzajemnej lojalności i współdziałania dla dobra rodziny. Nie jest to jednak taki rodzaj generalnego przedstawicielstwa ustawowego, jak przy reprezentacji małoletnich dzieci przez rodziców, ale przedstawicielstwo tylko w pewnym zakresie i przy spełnieniu określonych przesłanek.
Na przysługujące małżonkom prawo wzajemnej reprezentacji nie ma żadnego wpływu ustrój majątkowy, jakiemu podlegają stosunki majątkowe małżonków.
Jak wskazał Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w postanowieniu z 26.01.2012 r. (sygn. akt I ACz 105/12), przepis regulujący działanie przez współmałżonka w sprawach zwykłego zarządu w razie przemijającej przeszkody nie stanowi podstawy do traktowania strony jako pełnomocnika procesowego jej współmałżonka, gdy pełnomocnictwo takie nie zostało wyraźnie udzielone. Sprawy zarządu majątkiem wspólnym normują odrębne przepisy.
Małżonek posiadający z mocy prawa upoważnienie do działania za swego współmałżonka, którego dotyczy przeszkoda w zarządzie majątkiem, może także udzielić pełnomocnictwa osobie trzeciej do dokonania czynności, której sam mógłby dokonać, ale na pewno nie może przenieść na inną osobę ogółu praw, jakie przysługują mu na podstawie analizowanych regulacji prawnych.
WARUNKI DZIAŁANIA ZA DRUGIEGO MAŁŻONKA
Działanie bez pełnomocnictwa przez jednego z małżonków ze skutkiem dla drugiego z nich uzależnione jest od jednoczesnego spełnienia trzech warunków:
1. Małżonkowie muszą pozostawać we wspólnym pożyciu, czyli wspólnie mieszkać i prowadzić gospodarstwo domowe. Wspólny adres zameldowania uprawdopodabnia ich wspólne pożycie, choć nie zawsze tak jest i czasami małżonkowie wspólnie mieszkający są skłóceni lub nielojalni. Jednak w praktyce w wielu instytucjach (np. na poczcie) wspólny adres ułatwia załatwienie spraw za żonę czy męża.
2. Zaistnienie przemijającej przeszkody dotyczącej małżonka reprezentowanego, czyli przeszkody wywołanej okolicznościami, które uniemożliwiają lub poważnie utrudniają osobiste działanie małżonka reprezentowanego. Przeszkoda ta powinna mieć charakter przemijający, przejściowy; nie może być trwała – chodzi o sytuację, w której wiemy, że po pewnym czasie przeszkoda ta ustanie. Nie jest istotne, czy jest nagła, nie musi być też krótkotrwała czy nieoczekiwana. Nawet zaplanowany na pewien czas wyjazd zagraniczny (jak w przykładzie) kwalifikuje się jako przeszkoda przemijająca, uprawniająca z mocy prawa do działania w charakterze pełnomocnika w sprawach zwykłego zarządu. Może to być też np. dłuższa choroba (uleczalna) lub tymczasowe aresztowanie jednego z małżonków.
3. Brak sprzeciwu tego z małżonków, którego dotyczy przeszkoda. Sprzeciw taki może być wyraźny (polegający na powiadomieniu drugiego małżonka o tym fakcie) lub dorozumiany (udzielenie pełnomocnictwa w sprawach zarządu majątkiem innej osobie). Istnienie takiej formy oporu względem działań współmałżonka jest uzasadnione i niezbędne w sytuacji zakłócenia stosunków między małżonkami, kiedy działania jednego z nich mogą być niepożądane i narażać współmałżonka na szkodę. Sprzeciw wyrażony przez małżonka, którego dotyczy przeszkoda, odnosi skutek względem osób trzecich tylko, jeśli te osoby o sprzeciwie wiedziały (dowodzić tego powinien małżonek, który wyraził sprzeciw). Sprzeciw może dotyczyć wszystkich czynności zwykłego zarządu albo tylko niektórych z nich (np. ograniczenie w zakresie pobierania wynagrodzenia za pracę lub żądania zwrotu pożyczki od określonej osoby).
Małżonek działający w sprawach zwykłego zarządu, mimo wyrażonego sprzeciwu drugiego z małżonków, działa bezprawnie. W takiej sytuacji działania współmałżonka nie odnoszą skutku względem rzekomo reprezentowanego, gdy osoba trzecia wiedziała o sprzeciwie. W przypadku wyrządzenia szkody takim działaniem współmałżonek świadomy braku swego uprawnienia do zastępowania męża czy żony obowiązany jest do jej naprawienia.
ZAKRES WZAJEMNEJ REPREZENTACJI
Pojęcie zwykłego zarządu nie jest zdefiniowane w żadnym przepisie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przepisy prawa w tym zakresie wskazują tylko, że „w szczególności” współmałżonek może pobierać przypadające małżonkowi reprezentowanemu należności, a to pojęcie bardzo szerokie. W zakres takiej reprezentacji wchodzi pobieranie zarówno należności pieniężnych (wynagrodzenie za pracę, czynsz najmu lub dzierżawy albo zwrot udzielonej pożyczki), jak również należności niepieniężnych (np. odbiór zakupionej rzeczy, odbiór przesyłki, naprawa rzeczy). Pobrane należności powinny być następnie zarządzane zgodnie z obowiązującym między małżonkami ustrojem majątkowym.
Ponadto małżonek jest uprawniony do reprezentowania współmałżonka ograniczonego przeszkodą w uiszczaniu za niego należności wymagalnych (np. płacenia podatków, składek). Sprawy zwykłego zarządu obejmują wszelkie czynności faktyczne (uprawa gruntu, konserwacja budynków itp.) oraz czynności prawne polegające na normalnym korzystaniu z majątku i zachowaniu go w stanie niepogorszonym. Nie ma ustanowionego kryterium wartości majątkowej załatwianej sprawy.
W przedstawionym przykładzie najemca może więc bez obaw uiszczać czynsz najmu mężowi właścicielki mieszkania, Jerzemu.
Można się zastanawiać, czy uprawnienie małżonka do reprezentacji męża czy żony, których dotyczy przeszkoda, jest obowiązkiem czy raczej uprawnieniem. Specjaliści w dziedzinie prawa rodzinnego mają tu odmienne poglądy, jednak w większości wskazuje się, że to możliwość działania za współmałżonka, a nie obowiązek.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
Na podstawie:
- Ustawy z dn. 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583),
- Ustawy z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).
Gazetka 151 – maj 2016
