Marek Z. półtora roku temu zaciągnął zobowiązanie w jednej z firm udzielających szybkich pożyczek. Niestety nie spłacał długu regularnie i wierzyciel wszczął postępowanie zmierzające do jego odzyskania. Firma pożyczkowa zwróciła się także do żony pana Marka – Jolanty Z., wzywając ją do zapłaty długu. Pani Jolanta zastanawia się, czy ma obowiązek spłacać zadłużenie męża, skoro nic nie wiedziała o pożyczce, nie wyraziła na nią zgody i nawet nie wie, na co mąż przeznaczył te pieniądze.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazują, że wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków, jeżeli zobowiązanie małżonka zostało zaciągnięte za zgodą drugiego małżonka. W przedstawionej powyżej sytuacji pani Jolanta nie ma obowiązku spłacania długów męża, bo nie wyraziła na nie zgody, nie była stroną zawartej umowy pożyczki.
Zakres odpowiedzialności za długi zaciągnięte bez zgody małżonka
Brak takiej zgody ogranicza wierzycielowi prawo prowadzenia egzekucji długu jedynie z ograniczonych składników majątku, to jest: z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia dłużnika za pracę, z dochodów uzyskiwanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i pokrewnych, z praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Ponadto małżonek dłużnika nie odpowiada za zobowiązania niewynikające z czynności prawnych (np. z czynu niedozwolonego lub bezpodstawnego wzbogacenia), wierzytelności powstałe przed powstaniem wspólności małżeńskiej i wierzytelności dotyczące jedynie majątku osobistego dłużnika.
Powyższym zasadom nie podlegają zobowiązania wspólnie zaciągnięte przez małżonków, zaciągnięte w celu zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny, zobowiązania podatkowe oraz kary i grzywny wymierzone w postępowaniu karnym.
Natomiast jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności albo dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może egzekwować dług od małżonka: z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia dłużnika za pracę, z dochodów uzyskiwanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i pokrewnych, z praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Zgoda małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka, stanowiąca swego rodzaju „przepustkę” umożliwiającą wierzycielowi prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków, może być wyrażona w dowolnej formie (wierzyciel powinien jednak dla celów dowodowych zadbać, aby zgoda ta została ujęta w dokumencie) i może być wyrażona zarówno przed dokonaniem czynności prawnej, w jej trakcie, a nawet po jej dokonaniu (w sposób następczy).
Istotne jest, że w czasie trwania wspólności ustawowej małżeńskiej wierzyciel nie może żądać zaspokojenia swojej wierzytelności z udziału, który w razie ustania wspólności przypadnie temu małżonkowi we wspólnym majątku lub w przedmiotach należących do tego majątku.
Klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika
Wierzyciel, który w postępowaniu przed sądem uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim, może uzyskać także klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi tego dłużnika, który co prawda nie był pozwanym w procesie, ale są podstawy, aby odpowiadał za zobowiązania małżonka w zakresie majątku wspólnego. Nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jest możliwe, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Wierzyciel występujący o nadanie klauzuli wykonalności powinien udowodnić, że małżonek dłużnika wyraził zgodę na zaciągnięcie czynności prawnej, z której powstała wierzytelność. W tym celu wierzyciel może posłużyć się zarówno dokumentem urzędowym, jak i prywatnym. Takim dokumentem może być np. podpis na egzemplarzach umowy, którą strony zawarły, a z której ta wierzytelność wynika.
Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 21.02.1969 r. (sygn. akt I CZ 13/69) nadanie tytułowi egzekucyjnemu, wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim, klauzuli wykonalności także względem jej współmałżonka w odniesieniu do majątku objętego wspólnością jest dopuszczalne do chwili nastąpienia przedawnienia roszczeń wierzyciela w stosunku do jego dłużnika, wymienionego w tytule egzekucyjnym. Z kolei w postanowieniu z dnia 12.04.1976 r. (sygn. akt IV CZ 29/76) Sąd Najwyższy uznał, że nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika nie ma zastosowania w razie śmierci małżonka będącego dłużnikiem, w stosunku do którego został wydany tytuł egzekucyjny; możliwości takiej nie ma również w innych wypadkach ustania małżeństwa po wydaniu tytułu egzekucyjnego.
Z orzecznictwa Sądu Najwyższego (postanowienia z dnia 02.12.1970 r., sygn. akt II CZ 122/70 oraz z dnia 07.05.1970 r., I PZ 18/70) wynika także, iż w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu sąd nie ma obowiązku ustalać stanu majątkowego dłużnika i jego małżonka. Bada jedynie, czy dłużnik uiścił należności wynikające z tytułu egzekucyjnego. Nie jest również konieczne ustalenie, że majątek wspólny faktycznie istnieje oraz czy małżonek dłużnika jest wypłacalny (te kwestie są wyjaśniane dopiero na etapie postępowanie egzekucyjnego).
Sytuacja, w której ustrój małżeńskiej wspólności ustawowej został wyłączony lub ograniczony w drodze umowy (tzw. intercyzy) zawartej przez małżonków nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności małżonkowi dłużnika.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
Na podstawie:
- Ustawy z dn. 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583),
- Ustawy z dn. 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).
Gazetka 153 – lipiec/sierpień 2016
