Mąż p. Jagody umarł w trakcie sprawy rozwodowej, w której zażądał rozwodu z winy żony. Jego majątek spadkowy, zgodnie z ustawą Kodeksu cywilnego, dziedziczą po nim jego dzieci z pierwszego małżeństwa oraz p. Jagoda jako żona. Dzieci twierdzą jednak, że skoro ich ojciec zmarł w trakcie sprawy rozwodowej, to jego żonie nie należy się nic ze spadku po nim.

Możliwych przypadków wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest kilka. Sprawa rozwodowa tocząca się w chwili otwarcia spadku automatycznie nie przesądza o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia, ale taka sytuacja jest możliwa.

Wyłączenie dziedziczenia winnego rozwodu lub separacji

Przepisy Kodeksu cywilnego stanowią, że małżonek pozostający w związku małżeńskim ze spadkodawcą w chwili otwarcia spadku (czyli śmierci tego spadkodawcy) może zostać wyłączony od dziedziczenia ustawowego, jeżeli zmarły małżonek wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z winy małżonka żyjącego, a żądanie to było uzasadnione. Chodzi tu o sytuację, kiedy w trakcie procesu rozwodowego lub separacyjnego małżonek umiera, zanim sąd wyda prawomocny wyrok, a postępowanie umarza się, ponieważ małżeństwo ustało na skutek śmierci jednego z małżonków, więc nie ma podstaw, by je kontynuować.

Uprawnionym do żądania wyłączenia małżonka spadkodawcy od dziedziczenia jest każdy ze spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia na podstawie ustawy. Termin do wniesienia takiego powództwa wynosi 6 miesięcy od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie później jednak niż rok od jego otwarcia. Należy podkreślić, że orzeczenie sądowe o wyłączeniu małżonka od dziedziczenia ma skutek względem każdego z pozostałych spadkobierców ustawowych, niezależnie od tego, czy brali udział w takim postępowaniu czy też nie.

Najistotniejsze w takich przypadkach jest to, czy spadkodawca (który mógł być zarówno powodem, jak i pozwanym w sprawie rozwodowej lub separacyjnej) zgłosił żądanie rozwodu lub separacji z winy drugiego małżonka albo z winy obojga małżonków. Brak takiego żądania spadkodawcy, nawet w przypadku ewidentnego i wyłącznego zawinienia drugiego małżonka w rozkładzie pożycia małżeńskiego, uniemożliwia wyłączenie go od dziedziczenia. Tym samym żądanie rozwodu lub separacji bez orzekania o winie wyklucza możliwość wyłączenia od dziedziczenia małżonka po śmierci jednego z nich.

Sąd rozpoznający roszczenie o wyłączenie małżonka od dziedziczenia bada, czy żądanie orzeczenia rozwodu lub separacji z winy małżonka pozostałego przy życiu było uzasadnione, tzn. czy zaistniały przesłanki orzeczenia o rozwiązaniu małżeństwa i czy nie było ku temu żadnych przeszkód (np. czy nie sprzeciwiało się temu dobro małoletnich dzieci stron). Jeśli sąd stwierdzi brak spełnienia powyższych warunków, żądanie wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest oddalane.

Uznanie za niegodnego dziedziczenia

Po małżonku nie można dziedziczyć też wtedy, gdy jest się uznanym za niegodnego dziedziczenia. Spadkobierca (zarówno ustawowy, jak i testamentowy) może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił go do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności, umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego. Do uznania za niegodnego wystarczy wykazanie zaistnienia jednej z tych okoliczności.

Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim zainteresowany może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem 3 lat od otwarcia spadku. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

Wydziedziczenie małżonka

Spadkodawca może również pozbawić małżonka (ale także swoich zstępnych i rodziców) zachowku, czyli wydziedziczyć, jeżeli uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci lub uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Przyczyna wydziedziczenia powinna jednoznacznie wynikać z treści testamentu. Jednak spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył. Jeśli wydziedziczenie małżonka było bezpodstawne, ma on prawo do zachowku, ale nie dziedziczy po zmarłym małżonku.

Umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia

Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka, pod rygorem nieważności, powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Małżonek nie dziedziczy po zmarłym małżonku także w przypadku zrzeczenia się dziedziczenia. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się (dzieci, wnuki, prawnuki itd.), chyba że w umowie ustalono inaczej.

Odrzucenie spadku

Małżonek, który nabywa spadek po śmierci małżonka-spadkodawcy, może ten spadek odrzucić, ponieważ nie jest to nabycie definitywne. Skutkiem odrzucenia spadku jest wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia. Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (z ograniczeniem odpowiedzialności za długi do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku).

We wszystkich wskazanych powyżej przypadkach, tj. wyłączenia od dziedziczenia małżonka winnego rozwodu i separacji, niegodnego dziedziczenia, wydziedziczonego oraz tego, który zrzekł się dziedziczenia lub odrzucił spadek, małżonka traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

 

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

 

Na podstawie:

- Ustawy z dn. 25 lutego 1964 r., Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583),

- Ustawy z dn. 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).

 

 

Gazetka 154 – wrzesień 2016