Monika i Jacek planują zawrzeć związek małżeński. Jacek zaproponował przyszłej żonie podpisanie tzw. intercyzy, czyli majątkowej umowy małżeńskiej, polegającej na rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Jednak Monika ma wątpliwości, ponieważ nie rozumie zasad takiej umowy i obawia się, że ten rodzaj intercyzy będzie dla niej krzywdzący.

Istota umowy majątkowej małżeńskiej

Umowa tego rodzaju przewiduje rozdzielność majątkową małżonków (co np. daje wolność podejmowania decyzji małżonkowi prowadzącemu przedsiębiorstwo) z jednoczesnym istnieniem wspólności dorobku, czyli wzrostu wartości majątku po zawarciu umowy majątkowej (np. kupno samochodu czy nieruchomości). Taka sytuacja może się zdarzyć, kiedy z powodu ustalonego przez małżonków podziału ról żona zajmowała się domem i dziećmi, a mąż pracował zawodowo. Przez cały czas trwania małżeństwa małżonków obowiązuje rozdzielność majątkowa. Dopiero z chwilą ustania tej rozdzielności małżonek, którego dorobek jest mniejszy, może żądać usunięcia dysproporcji, czyli wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Co prawda ta regulacja z założenia ma chronić interesy słabszego pod względem ekonomicznym małżonka przy zawieranej umowie rozdzielności majątkowej, ponieważ zapewnia mu sprawiedliwy podział tego, czego dorobił się w trakcie związku, jednakże małżonek mniej aktywny gospodarczo nie ma możliwości wpływania na majątkowe decyzje drugiego małżonka, czyli czy powstanie (i w jakim zakresie) majątek, który później będzie podlegał wyrównaniu. Dorobkiem każdego z małżonków jest wzrost wartości jego majątku po zawarciu umowy majątkowej. Przy takiej umowie małżonkowie zachowują samodzielność w zarządzaniu swoimi majątkami osobistymi.

Sposób obliczania dorobków

Do dorobku małżonka nie wlicza się przedmiotów majątkowych nabytych przed zawarciem umowy majątkowej oraz przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę (chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił), praw niezbywalnych, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie, przedmiotów uzyskanych z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość), wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków, praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, a także przedmiotów nabytych w zamian za majątek, którego nie wlicza się do dorobku.

Natomiast jeżeli małżonkowie w umowie majątkowej małżeńskiej nie postanowią inaczej, to do wartości dorobku dolicza się wartość wszystkich darowizn dokonanych w trakcie trwania rozdzielności majątkowej przez jednego z małżonków (z wyłączeniem darowizn na rzecz wspólnych zstępnych małżonków oraz drobnych, zwyczajowo przyjętych darowizn na rzecz innych osób), usług świadczonych osobiście przez jednego z małżonków na rzecz majątku drugiego małżonka oraz nakładów i wydatków na majątek jednego małżonka z majątku drugiego małżonka.

Dorobek oblicza się według stanu majątku z chwili ustania rozdzielności majątkowej i według cen z chwili rozliczenia.

Żądanie wyrównania dorobków

Potrzeba wyrównania dorobków aktualizuje się dopiero z chwilą ustania małżeństwa, zmiany małżeńskiej umowy majątkowej – z rozdzielności z wyrównaniem dorobków na zwykłą rozdzielność albo w momencie ustanowienia przymusowej rozdzielności. Od tego momentu małżonek słabszy ekonomicznie posiada wierzytelność względem współmałżonka i może zażądać wyrównania różnicy w przyroście wartości majątków poprzez żądanie zapłaty lub przeniesienia prawa. Wyrównanie dorobków może nastąpić w trybie umowy lub w postępowaniu sądowym (w trybie procesowym) w razie sporu między małżonkami. Termin przedawnienia tego roszczenia wynosi 10 lat. Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków. Takimi ważnymi przyczynami może być dobro dzieci, długi pozostające w związku ze wspólnością małżonka, choroba małżonka, uleganie nałogom albo naganne, sprzeczne z interesem rodziny postępowanie małżonka, którego dorobek jest mniejszy.

Wyrównanie dorobków po śmierci jednego z małżonków

Istnieje możliwość wyrównania dorobków także po śmierci jednego z małżonków. Wówczas w miejsce zmarłego małżonka wstępują spadkobiercy i mogą oni w drodze porozumienia lub w trybie procesu sądowego domagać się wyrównania mniejszego dorobku poprzez zapłatę lub przeniesienie prawa. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić także z żądaniem zmniejszenia obowiązku wyrównania dorobków (z ważnych powodów), ale tylko wtedy, gdy spadkodawca jeszcze za życia wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji.

 

 

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

 

Na podstawie:

- Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2015 r., poz. 583),

- Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).

 

 

Gazetka 155 – październik 2016