Prawo

Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi. To staropolskie przysłowie okazuje się prawdziwe także w stosunkach cywilnoprawnych. Tym artykułem otwieramy tematykę przedawnienia roszczeń (np. o zapłatę, zachowek, odszkodowanie itd.) i utraty uprawnień procesowych. Często bowiem klienci zwracają się o pomoc do prawników, kiedy ze względu na upływ czasu niewiele można już zrobić.

Przedawnienie roszczeń – zagadnienia ogólne

Roszczeniem jest uprawnienie umożliwiające wystąpienie na drogę sądową lub administracyjną z żądaniem określonego zachowania się od innej osoby (lub grupy osób).

Skutkiem przedawnienia jest możliwość odmowy wykonania zachowania, do którego dana osoba jest zobowiązana, po upływie czasu określonego przepisami prawa (np. zapłaty długu). Nie oznacza to jednak, że roszczenie przestaje istnieć, ale ten, kto był zobowiązany do jego zaspokojenia, może odmówić wykonania obowiązku, powołując się na przedawnienie (zgłaszając w toku procesu tzw. zarzut przedawnienia) i nie będzie można skorzystać w tym przypadku z pomocy sądu i komornika w przymusowym wyegzekwowaniu roszczenia.

Terminy przedawnienia

W lutym 2015 r. Janusz Z. zlecił Konradowi P., prowadzącemu firmę budowlaną, wyremontowanie domu do 15 października 2015 r. Umowa została zawarta na piśmie, wynagrodzenie za wykonane roboty miało być płatne w ciągu 7 dni po zakończeniu remontu, a strony w umowie ustaliły, że roszczenia wykonawcy o zapłatę wynagrodzenia przedawniają się po 5 latach. Konrad P. wywiązał się z umowy i zakończył budowę w umówionym terminie, jednakże do tej pory nie otrzymał wynagrodzenia, które Janusz Z. powinien zapłacić do 22 października 2015 r. Janusz jest bliskim znajomym Konrada i obiecuje zapłatę, ale ciągle przesuwa terminy płatności. Konrad zastawia się, czy rzeczywiście mógłby poczekać z żądaniem zapłaty wynagrodzenia nawet przez najbliższe 5 lat bez żadnych konsekwencji.

Zapis umowy stron o 5-letnim terminie przedawnienia (jak w opisanym przykładzie) jest nieważny, ponieważ jest niezgodny z przepisami prawa cywilnego, według których, o ile przepisy szczególne nie stanowią inaczej, termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz najmu) i z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej (a takim jest zapłata wynagrodzenia w powyższym przykładzie) przedawniają się po upływie 3 lat (czyli po 22 października 2018 r.). Przepisy Kodeksu cywilnego wyraźnie wskazują, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. umowę). Gdyby w naszym przykładzie Konrad P. zawarł umowę i wybudował dom Januszowi Z. nie jako przedsiębiorca, ale jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej, to termin przedawnienia jego roszczeń z tej umowy wynosiłby aż 10 lat (czyli do 22 października 2025 r.).

Zawieszenie i przerwanie przedawnienia

Przedawnienie roszczeń rozpoczyna swój bieg od dnia jego wymagalności, czyli dnia następnego po dniu, w którym świadczenie powinno zostać spełnione (np. pożyczka powinna zostać spłacona) i bieg ten może ulec zawieszeniu albo przerwaniu.

Załóżmy, że po upływie terminu, w którym Janusz Z. miał zapłacić Konradowi P. wynagrodzenie za wyremontowanie domu, w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 1 kwietnia 2016 r. panowała w Polsce bardzo sroga zima – nadzwyczajne i długotrwające mrozy i śnieżyce. Z tego powodu władze ogłosiły stan klęski żywiołowej trwający 3 miesiące. Prace budowlane nie mogły być kontynuowane m.in. ze względu na problemy z dostarczeniem prądu i gazu.

W sytuacji opisanej w naszym przykładzie nastąpiło zawieszenie biegu przedawnienia roszczenia Konrada P. na czas klęski żywiołowej trwającej 3 miesiące. Wszelkie przypadki siły wyższej (takiej jak klęski żywiołowe, wojny, stan wojenny, zamieszki), kiedy uprawniony nie może dochodzić roszczeń przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju, powodują, że przedawnienie nie biegnie przez czas trwania przeszkody.

Poza sytuacjami zaistnienia siły wyższej bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom (np. roszczeń o alimenty) – przez czas trwania władzy rodzicielskiej, bez względu na charakter roszczeń dziecka względem rodzica sprawującego nad nim taką władzę i bez względu na to, czy ta władza jest faktycznie realizowana, co do roszczeń, które przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę (np. o naprawienie szkody wyrządzonej przez niewłaściwą opiekę lub kuratelę) – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli, a co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu (np. o zwrot nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny) – przez czas trwania małżeństwa.

Bieg przedawnienia przerywa się także przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, powziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (w czasie postępowania przed tymi organami przedawnienie nie biegnie). Przedawnienie jest przerywane także przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje (np. poprzez uznanie zadłużenia wynikającego z niespłaconej pożyczki).

Agnieszka Hajdukiewicz

radca prawny

 

Na podstawie:

- Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121 ze zm.).

 

 

Gazetka 157 – grudzień 2016