Zdarza się, że konflikty między rodzicami doprowadzają do porwania dziecka przez jednego z nich. Problematyka ta łączy ze sobą zarówno elementy prawa karnego, jak i staje się przedmiotem rozważań w oparciu o przepisy prawa rodzinnego. Co zrobić, gdy dziecko zostanie porwane? Jakie są konsekwencje uprowadzenia dziecka?
Pamiętajmy! Dziecko nigdy nie powinno padać ofiarą konfliktów oraz rozgrywek osobistych między rodzicami. Pomijając aspekt prawny – uprowadzenie lub porwanie rodzicielskie jest wydarzeniem traumatycznym dla psychiki młodego człowieka!
Uprowadzenie małoletniego
Przepisy prawa karnego stanowią, iż ten, kto wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej lat 15 albo osobę nieporadną ze względu na stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności. Takie doświadczenie wpływa negatywnie na stan emocjonalny i przyszłe życie osoby małoletniej lub nieporadnej, powoduje brak poczucia bezpieczeństwa i może pozostawić trwały ślad w jej psychice. Dla opiekuna uprowadzenie to naruszenie jego prawa do sprawowania władzy rodzicielskiej.
Uprowadzenie w kontekście prawa rodzinnego i opiekuńczego
Gdy pomiędzy rodzicami powstają konflikty prowadzące do odebrania małoletniego przez jednego z nich, kwestia samego uprowadzenia zatraca charakter wyłącznie kryminalny i staje się przedmiotem rozważań w oparciu o przepisy prawa rodzinnego. W tym kontekście omówimy sytuacje, w których uprowadzenia dopuszcza się jeden z rodziców dziecka.
Aby mówić o uprowadzeniu dziecka, rodzic zabierający małoletniego spod opieki drugiego rodzica musi mieć ograniczone prawa rodzicielskie co najmniej `w stopniu niepozwalającym mu na decydowanie o miejscu pobytu dziecka.
Uprowadzenie dziecka przez jednego z rodziców
Uprowadzeniem będzie również zabranie dziecka spod opieki tego z rodziców, który wystąpił z wnioskiem o zabezpieczenie przy nim miejsca pobytu dziecka na czas postępowania rozwodowego lub o separację i któremu w postępowaniu zabezpieczającym sąd przychylił się do tego wniosku.
Istnieje jednak jeszcze jedno zagrożenie, o którym mówi się coraz częściej – jest to tzw. porwanie rodzicielskie, tj. sytuacja, w której rodzice mają równe prawa rodzicielskie lub mogą na równi decydować o miejscu pobytu dziecka, a dziecko zostaje zabrane przez jednego z rodziców spod opieki i bez zgody drugiego z nich.
Czynniki zwiększające zagrożenie uprowadzeniem lub porwaniem rodzicielskim dziecka
Takim czynnikiem jest m.in. rozpad małżeństwa i postępowanie rozwodowe. Zdarza się, że sąd w sytuacji rozwodu czy separacji przyznaje opiekę tylko jednemu z rodziców. W związku z tym narastające w postępowaniu konflikty stają się często przyczyną do rozgrywek, których ofiarą pada dziecko.
Sposób wykonywania prawa do kontaktów z dzieckiem może również świadczyć o zamiarach rodzica względem dziecka. Jeśli w przeszłości zdarzało mu się tego prawa nadużywać (niestosowanie się do umówionego planu spotkań, zabieranie dziecka na dłuższe wakacje bez zgody drugiego rodzica), może to świadczyć o tym, że niestosujący się do ustaleń rodzic będzie próbował zatrzymać dziecko przy sobie.
Uprowadzenie dziecka przez rodzica za granicę
Również jeśli rodzice dziecka mają różne pochodzenie lub obywatelstwa albo przebywają na emigracji może wzrastać zagrożenie, iż jedno z nich uprowadzi dziecko do swojego ojczystego kraju. Ten czynnik może zaistnieć nie tylko w wyniku rozwodu – w trwających jeszcze związkach też może dochodzić do konfliktów na tle kulturowym, gdy każdy z rodziców zapragnie wychować dziecko zgodnie z obyczajami swojego ojczystego kraju. Głośne historie małżeństw obywateli Polski z obywatelami krajów arabskich, do których porywane były dzieci, stanowią tu jaskrawy przykład wpływu różnic kulturowych na częstotliwość porwań rodzicielskich. Przede wszystkim jednak nie powinno się bagatelizować bezpośrednich gróźb ze strony rodzica dotyczących uprowadzenia dziecka.
Jakie kroki podjąć, gdy twoje dziecko zostało uprowadzone lub porwane przez drugiego rodzica?
W sytuacji uprowadzenia dziecka w pierwszej kolejności należy udać się na najbliższy posterunek policji w celu zgłoszenia tego faktu. Mimo że, jak już wspomnieliśmy, porwanie rodzicielskie nie jest przestępstwem, to zabranie lub przetrzymywanie dziecka przez współmałżonka wiąże się z brakiem informacji o obecnym miejscu jego pobytu, więc również możesz rozpocząć swoje działania od zgłoszenia się na policję – gdy niemożliwe staje się ustalenie, gdzie w danej chwili przebywa twoje dziecko, jest to już sytuacja o znamionach zaginięcia.
Policjant przyjmujący zgłoszenie ma obowiązek natychmiast podjąć odpowiednie kroki. Nie ma więc żadnego z góry określonego terminu, który musi upłynąć, aby wskazane służy podjęły działanie – ich reakcja musi być szybka, adekwatna do powagi sytuacji.
Następnie masz prawo w każdej chwili zgłosić się do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania dziecka lub miejsca jego pobytu z wnioskiem o odebranie dziecka – zarówno w sytuacji uprowadzenia, jak i porwania rodzicielskiego. Jeśli przed sądem toczy się twoje postępowanie rozwodowe, postępowanie dotyczące separacji lub unieważnienia małżeństwa, wniosek o wydanie dziecka należy zgłosić właśnie do tego sądu. Jeśli nie uda ci się samodzielnie określić, gdzie konkretnie wraz z drugim rodzicem przebywa dziecko, sąd zleci to policji, wydając tzw. nakaz poszukiwań. Efektem twojego wniosku, w przypadku uznania go przez sąd, jest wydanie postanowienia o odebraniu dziecka rodzicowi, który je uprowadził, a samo postanowienie staje się skuteczne już w chwili jego ogłoszenia. W przedmiotowym postanowieniu sąd określi termin oddania dziecka przez drugiego rodzica dobrowolnie – po upływie tego terminu sąd zleci przymusowe odebranie małoletniego.
Konsekwencje uprowadzenia lub porwania rodzicielskiego dla rodzica
Konsekwencją uprowadzenia dziecka przez rodzica, który miał ograniczoną władzę rodzicielską i nie mógł decydować o miejscu pobytu dziecka, może być zupełne pozbawienie go praw rodzicielskich względem małoletniego w związku z tak poważnym naruszeniem jego bezpieczeństwa i stworzeniem zagrożenia dla jego zdrowia fizycznego i psychicznego.
Względem rodzica z pełnią praw, który dopuścił się porwania rodzicielskiego, rozważyć należy ograniczenie jego decyzyjności względem istotnych spraw dziecka w związku z nieposzanowaniem obowiązku wspólnego decydowania w tym zakresie przez obu małżonków.
Wniosek o pozbawienie lub ograniczenie władzy rodzicielskiej należy złożyć w Wydziale Rodzinnym. W uzasadnieniu należy wskazać okoliczności przemawiające za ograniczeniem lub pozbawieniem władzy rodzica, który dopuścił się uprowadzenia bądź porwania.
Międzynarodowe porwania rodzicielskie
Konwencja haska
Konwencja dotycząca cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzona w Hadze 25 października 1980 r., jest głównym instrumentem prawnym regulującym kwestię porwań rodzicielskich w przypadku uprowadzenia lub zatrzymania dziecka w innym państwie. Ma chronić przed szkodliwymi dla dziecka skutkami takich działań, a jej głównym celem nie jest rozstrzygnięcie, przy kim dziecko ma mieć miejsce pobytu, ale przywrócenie stanu poprzedniego, naruszonego bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka. Konwencja ma zastosowanie jedynie do uprowadzeń i zatrzymań międzynarodowych, a więc nie obowiązuje, jeśli stało się to w obrębie tego samego kraju.
Ponadto bezpośrednio przed zatrzymaniem lub uprowadzeniem dziecko musiało mieć miejsce stałego pobytu w jednym z umawiających się państw. Oznacza to, że aby móc stosować konwencję, oba państwa – to, w którym dziecko miało miejsce pobytu przed zatrzymaniem i uprowadzeniem, oraz to, do którego zostało uprowadzone lub w którym zostało zatrzymane – były sygnatariuszami konwencji.
Przepisy konwencji znajdą również zastosowanie wtedy, gdy dziecko zostało na krótki okres bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane do państwa trzeciego (niebędącego sygnatariuszem konwencji) i przewiezione do innego państwa będącego stroną konwencji. Organami właściwymi decydującymi o wniosku o wydanie dziecka są organy tego państwa, w którym dziecko aktualnie przebywa.
Wniosek o wydanie dziecka można złożyć, gdy: dziecko nie ukończyło 16 lat; zostało uprowadzone lub zatrzymane w państwie stronie konwencji; miało miejsce stałego pobytu w państwie stronie konwencji w czasie, gdy doszło do jego uprowadzenia; wskutek uprowadzenia lub zatrzymania doszło do naruszenia prawa do opieki, a wnioskodawca skutecznie wykonywał to prawo w chwili uprowadzenia lub zatrzymania.
Sprowadzenie dziecka
Uprowadzenie bądź zatrzymanie musi być bezprawne. W myśl art. 3 konwencji uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka będzie uznane za bezprawne, jeżeli: nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie lub indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.
Prawem właściwym dla dokonania oceny bezprawności uprowadzenia lub zatrzymania jest prawo tego państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem. Regulacja taka istnieje dlatego, że celem konwencji jest przyspieszenie postępowania o wydanie dziecka, a dodatkowa kontrola decyzji stwierdzającej bezprawność uprowadzenia lub zatrzymania prowadziłaby do opóźnień.
Zgodnie z art. 14 Konwencji haskiej, w celu stwierdzenia bezprawności uprowadzenia lub zatrzymania władza sądowa lub administracyjna państwa wezwanego (czyli tego, do którego uprowadzono lub w którym zatrzymano dziecko) może brać bezpośrednio pod uwagę przepisy ustawodawstwa i orzeczenia sądowe lub administracyjne formalnie uznane lub nieuznane w państwie miejsca stałego pobytu dziecka.
Termin złożenia wniosku
Zgodnie z art. 12 Konwencji haskiej, dziecko bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane powinno zostać niezwłocznie wydane, jeżeli od dnia uprowadzenia lub zatrzymania do chwili wpłynięcia wniosku do władzy sądowej lub administracyjnej państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż rok.
Konwencja haska a Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/200
Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 ma charakter nadrzędny względem Konwencji Haskiej i uzupełnia jej przepisy, jednak ma zastosowanie tylko wtedy, gdy zarówno państwo pobytu dziecka bezpośrednio przed jego uprowadzeniem lub zatrzymaniem, jak i państwo, do którego dziecko zostało uprowadzone, są państwami członkowskimi UE.
W przypadku bezprawnego uprowadzenia dziecka lub zatrzymania sądami właściwymi do rozstrzygania o wniosku w sprawie wydania dziecka są sądy państwa, w którym dziecko posiadało pobyt zwykły bezpośrednio przed przemieszczeniem. Sądy państwa członkowskiego, do którego skierowany jest wniosek, są właściwe tylko w wyjątkowych przypadkach.
Postępowanie na podstawie rozporządzenia różni się od postępowania na podstawie Konwencji haskiej. Mianowicie sąd musi nakazać powrót dziecka (nawet jeżeli miałoby to stanowić dla dziecka zagrożenie), jeśli zostanie ustalone, że organy w państwie członkowskim pochodzenia zabezpieczą ochronę dziecka po jego powrocie. Po drugie, sąd zapewnia dziecku możliwość bycia wysłuchanym, chyba że uznaje się to za niewłaściwe ze względu na jego wiek lub stopień dojrzałości. Ponadto sąd nie może odmówić powrotu dziecka, jeżeli osoba wnioskująca o powrót nie została wysłuchana. Po trzecie, rozporządzenie przewiduje 6-tygodniowy termin na rozpatrzenie wniosku o powrót dziecka. Jeżeli w wyjątkowym przypadku sąd orzeka o odmowie powrotu dziecka na podstawie art. 13 Konwencji haskiej, rozporządzenie przewiduje odrębną procedurę.
W przypadku porwania lub uprowadzenia dziecka przebywającego w Belgii należy jak najszybciej skontaktować się z:
- Point de contact fédéral enlèvement international d'enfants
Boulevard de Waterloo 115
1000 Bruxelles
0032 (0)2 542 67 00 (czynny 24 h/7)
0032 (0)2 542 70 06
e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
- CHILD FOCUS, tel.: 116000,
- najbliższym komisariatem policji,
- jednym z polskich konsulatów na terenie Królestwa Belgii.
Agnieszka Sità
tel. 0495 28 98 24
W każdy pierwszy piątek miesiąca w godzinach od 9.00 do 16.30 Agnieszka Sità organizuje bezpłatne konsultacje dla młodzieży oraz osób znajdujących się w trudnej sytuacji finansowej.
Źródło:
Inforlex-Prawo; strona internetowa ITAKA; Konwencja Haska, Rozporządzenie Rady (WE) Nr 2201/2003 z 27 listopada 2003 r. o jurysdykcji oraz uznawaniu i wykonywaniu orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylające rozporządzenie (WE) Nr 1347/200.
Gazetka 175 – październik 2018
