„Wprowadzenie stanu wojennego oznaczało m.in. zawieszenie działalności związków zawodowych, zdelegalizowanie części organizacji społecznych i zakaz strajków. Ogłoszono dekrety przewidujące wieloletnie więzienie czy konfiskaty mienia za działalność opozycyjną” – tak brzmi notatka z historii w zeszycie Piotrka, ucznia klasy ósmej szkoły podstawowej. Jego kolega Karol ma pod tym samym tematem o stanie wojennym narysowaną m.in. słuchawkę telefonu z przeciętym kablem, świnkę-skarbonkę i czołg. Piotrek z kartkówki dostał ledwie tróję. Karol – piątkę z plusem! Co się stało, że chłopcy, ucząc się tej samej treści, w tak nierównym stopniu opanowali materiał? W którym miejscu Piotrek popełnił błąd, a jaka tajemnica kryje się za sukcesem Karola?
SZKOŁA PISANIA
Ze szkoły wiemy, że notatka to krótki tekst o charakterze informacyjnym. Rzeczowy, zwięzły i uporządkowany. Jej treść dotyczy omawianego faktu, zawiera elementy streszczenia, opisu, opowiadania i charakterystyki. Aby notatka była użyteczna, należy aktywnie słuchać wykładowcy, wychwytywać najistotniejsze informacje (ignorując wtrącenia ubarwiające wykład, ale nic niewnoszące do treści tematu), stosować skróty w celu zaoszczędzenia czasu, wyróżniać elementy kluczowe tekstu za pomocą kolorów, stylów pisania, podkreśleń lub ramek. Czego nie wiemy – lub co nam umyka – to informacje na temat niejednolitych metod sporządzania notatki. Poza powszechnie stosowanym tekstem użytkowym (tzw. sposobem linearnym) warto sięgać po mapę myśli, fiszki, metodę Cornella, piktogramy, rysunki, tabele czy programy komputerowe dowolnie formatujące treść.
Aby opanować sztukę tworzenia notatek, musisz mieć świadomość, że tenże zapis nie jest żadną wartością samą w sobie. Dopiero zapamiętanie i odtworzenie treści notatki jest kluczem do sukcesu.
MAPA MYŚLI
Przetwarzanie bodźców wzrokowych odbywa się w obu częściach mózgu, dlatego warto łączyć myślenie analityczne z myśleniem twórczym. O ile tradycyjny sposób sporządzania notatek pobudza naszą lewą półkulę, to mapa myśli (tzw. mind mapping) angażuje jednocześnie dwie półkule, zwiększając efektywność pracy. Mapa myśli nie wieje nudą, jest przyjemna dla oka, przyciąga uwagę, a jednocześnie systematyzuje przemyślenia. Za stworzeniem tej techniki stoi Tony Buzan, brytyjski pisarz i konsultant edukacyjny.
Tworzenie mapy myśli to nic innego jak notowanie informacji za pomocą słów kluczy i/lub obrazków-symboli, co pozwala zarówno szybko zapamiętać i odtworzyć mapę z pamięci, jak i kompleksowo ująć zagadnienie w ciągu kilku minut. Ten sposób możesz śmiało zastosować podczas sporządzania notatek z przedmiotów szkolnych, jak i przy lekturze książki, planowaniu strategii działań osobistych i biznesowych, prezentacji pomysłów lub projektów czy jako zapis burzy mózgów.
Najlepiej zacznij od białej kartki, ułożonej poziomo. Na środku zapisz (lub narysuj) tytuł notatki (pojęcie słownikowe, hasło encyklopedyczne, temat lekcji, tytuł lektury lub pomysłu). To najistotniejszy i najbardziej widoczny punkt na twojej mapie, wobec czego wyróżnij go w odpowiedni sposób, używając fikuśnej czcionki, dużych liter lub jaskrawego koloru. Najważniejsze słowa powinny być najmocniej oznaczone. Dokoła centralnego pojęcia dopisuj słowa-klucze, czyli wątki poboczne, które pojawiają się przy analizie wątku głównego. Łącz strzałkami elementy mapy, które chcesz ze sobą powiązać. Co ważne, mapa myśli rozwija się od ogółu do szczegółu. Zatem, z uwagi na hierarchię pojęć, środek notatek powinien być proporcjonalnie większy (stosuj gradację liter) i zdobniejszy niż hasła przy marginesach kartki.
Strategia organizowania i kodowania informacji na papierze odgrywa istotną rolę w rozumieniu i zapamiętywaniu. Za każdym razem daj sobie prawo do skreśleń, powtórzeń, uzupełnień – twoje myśli układają się na mapie równolegle do pomysłów, a te mogą albo eksplodować bez uprzedzenia, albo stopniowo wyłaniać się z zakamarków umysłu. Pamiętaj przy tym, że każdy zapis ma być czytelny, bo to klarowność stanowi o jego użyteczności. Ogromną zaletą mapy myśli jest jej elastyczność, intuicyjny charakter, ogromna przestrzeń do improwizacji i zabawy. Tutaj absurd i humor są mile widziane! Jeśli jesteś maniakiem komputerowym, sięgnij po specjalne oprogramowania do tworzenia map myśli. Narzędzia komputerowe zdecydowanie przyspieszają proces tworzenia (dostęp do przepastnych zasobów ikon, diagramów, hiperłączy), ale posługiwanie się własnoręcznie flamastrami z pewnością lepiej stymuluje wyobraźnię.
MYŚLENIE WIZUALNE
Być może nie jesteś ani artystą, ani rysownikiem z wykształcenia, ale z pewnością niejednokrotnie bazgrałeś w zeszycie szkolnym koślawe szlaczki lub kuriozalne symbole. Te ciągoty artystyczne nie są żadnym wykroczeniem (choć być może zostałeś surowo ukarany przez pedagoga za profanację zeszytu), a mogą być przyczynkiem do wspaniałej przygody, jaką jest myślenie wizualne. Mapa myśli rządzi się swoimi prawami, natomiast notatka wizualna, czyli graficzna (tzw. sketchnoting), jest tworzeniem opowieści za pomocą rysunku, któremu to ty nadajesz formę. Spróbuj narysować twarz uśmiechniętą, smutną, złą, przestraszoną, a przekonasz się, że za pomocą kilku kresek można wyrazić emocje i nastrój postaci. Rysunek jest skutecznym narzędziem przekazywania myśli, znajdowania rozwiązań, opisywania procesów. Odręczne rysowanie jest jednym z mechanizmów pobudzających mózg do pracy. Co ważniejsze, dzięki takiej formie notowania utrzymujesz maksymalne skupienie. Notatki wizualne pochłoną cię bez reszty, więc rozproszenie jest praktycznie niemożliwe.
Twórca terminu „myślenie wizualne”, dr Robert Horn, sformułował tezę, zgodnie z którą wzajemna zależność słów i obrazów poszerza standardowy język, a wraz z nim zakres myślenia, rozwiązywania problemów i komunikacji. Aby przekonać się do tej metody notowania, poproś kogoś z otoczenia, by przeczytał ci na głos artykuł z magazynu, do którego nie miałeś jeszcze czasu zajrzeć. Jeśli podejmiesz się próby notowania zasłyszanej treści, z pewnością zgubisz kilka wątków, a twoje zapiski tworzone na kolanie nie pozwolą ci na odkodowanie informacji. Kiedy jednak zaczniesz parafrazować czytany tekst i ubierać go w proste rysunki, gwarantuję ci, że osiągniesz lepsze efekty w jego odtwarzaniu. Dzieje się tak, ponieważ notując kreatywnie, przepuszczasz informacje przez dwa kanały równocześnie: kanał werbalny (kiedy słuchasz albo czytasz tekst) i kanał wizualny (obrazy). Ta zależność określana jest w psychologii jako koncepcja podwójnego kodowania.
Nie wstydź się swojej twórczości, choć na początku mogłaby ci się wydawać nędzna i bezwartościowa. To nie ma być dzieło sztuki na miarę „Damy z gronostajem” Leonarda da Vinci czy „Gwiaździstej nocy” Vincenta van Gogha. Nie o talent tu chodzi. Generując obrazy, wzmacniasz procesy myślenia. Im brzydszy rysunek, tym lepiej zapadnie w pamięć! Być może z czasem twoje proste elementy graficzne zamienią się w rozbudowaną i intrygującą sketchnotkę.
ZRÓB SOBIE FISZKĘ
Fiszką (z fr. fiche) zwykło się nazywać kartkę w kartotece dotyczącą określonego hasła i zawierającą związane z nim informacje. Fiszki wykorzystuje się m.in. w katalogach bibliotecznych – fiszki bibliograficzne zawierają tytuł książki, imię i nazwisko jej autora, miejsce i rok wydania. Samodzielnie wykonane fiszki można także wykorzystywać jako pomoc naukową służącą do uczenia się. To nic innego jak niewielki kartonik lub kawałek papieru z notatką, hasłem, słówkiem, datą historyczną lub pytaniem na awersie oraz definicją, tłumaczeniem, opisem lub odpowiedzią na stronie odwrotnej (rewersie).
Okazuje się, że białe karteczki mogą być pamięciową bronią masowego rażenia. Przygotuj gruby papier (by fiszki nie uległy zniszczeniu) i potnij go na równe części. Fiszki sporządzaj na podstawie dowolnego materiału (fragmentu książki, artykułu czy podręcznika). Tutaj stawiaj na jasny przekaz. W przeciwieństwie do notatek wizualnych, fiszki charakteryzują się prostotą grafiki. Ułóż je w pudełku i codziennie przeglądaj. Zapamiętany materiał możesz zarchiwizować, robiąc miejsce na nową treść. Aby nauka z fiszek była efektywna, należy do nich systematycznie sięgać. Fiszki cieszą się popularnością podczas nauki języków obcych, ale z uwagi na ich podręczny charakter stosuje się je także w innych dziedzinach nauki, choćby do przyswajania pojęć, nazwisk czy do budowania skojarzeń.
ZADANIE DODATKOWE
Notatki w środowisku studenckim już dawno zyskały miano najcenniejszej waluty. Tyle że dziś zmienił się sposób notowania, kopiowania i dystrybuowania treści. Kreatywna notatka odbiega od tradycyjnego zapisu informacji. Jest wzbogacona o elementy wizualne, rysunki, ikony, kolory, strzałki, czcionki, z wyszczególnionymi słowami kluczowymi i blokami tekstowymi. Poproś dzieci, aby wyciągnęły z tornistrów swoje szkolne zeszyty, przejrzały ich zawartość i dokonały samooceny, odpowiadając na pytania: Czy ich zeszyty są użyteczne? Czy są w stanie uczyć się z własnych notatek? Być może wówczas uda im się rozwikłać tajemnicę sukcesów szkolnych Karola.
Karol już wie, że to, w jaki sposób prowadzi zeszyt, decyduje o tym, jak uczy się i przyswaja wiedzę. Pod tematem lekcji o stanie wojennym w Polsce naszkicował słuchawkę z przeciętym kablem – przypomina mu o cenzurze rozmów telefonicznych. Świnka-skarbonka odwołuje się do spadku dochodu narodowego i pogarszającej się sytuacji kraju. Czołg dla Karola jest przywołaniem informacji, że w dniu wprowadzenia stanu wojennego w działaniach na terytorium kraju wzięli udział żołnierze Wojska Polskiego oraz funkcjonariusze MSW. Notatka Karola została oparta na skojarzeniach i emocjach, które tylko dla niego są czytelne. Za swój wysiłek włożony w sporządzenie użytecznej notki został nagrodzony wysoką oceną. A wystarczyło wyjść poza schemat tradycyjnego notowania…
Sylwia Znyk
Gazetka 185 – październik 2019
