W polskim prawie spadkowym pojawiła się nowa instytucja w postaci fundacji rodzinnej. Została wprowadzona na mocy ustawy o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 r. Celem ustawy jest stworzenie instytucji pozwalającej na sprawną sukcesję pokoleniową w przedsiębiorstwach rodzinnych, ochronę majątku rodzinnego przedsiębiorstwa i zarządzanie nim zgodnie z wolą określoną przez fundatora w statucie, unikanie transferu majątku do analogicznych instytucji funkcjonujących poza granicami Polski oraz stworzenie mechanizmów pozwalających na dalszą akumulację kapitału. Podobne instytucje funkcjonują od lat w innych państwach europejskich.
Ustanowienie fundacji rodzinnej ma sprzyjać akumulacji majątku rodzinnego w ramach wspólnego przedsięwzięcia biznesowego oraz zapobiec jego rozdrobnieniu w przypadku spadkobrania, a w konsekwencji nierzadko doprowadzenia do zaprzestania prowadzenia danej działalności gospodarczej. Sytuacja taka mogłaby się zdarzyć, gdyby podział majątku spadkowego doprowadził na nadmiernego rozdrobnienia kapitału bądź spadkobiercy zostaliby zmuszeni do spłaty zachowku na rzecz osób uprawnionych pominiętych w testamencie przez spadkodawcę (założyciela fundacji), zaś spłaty takie przekraczałyby ich możliwości finansowe, zmuszając spadkobierców do sprzedaży firmy.
Podkreślić przy tym należy, że członkami fundacji rodzinnej nie muszą być osoby ze sobą spokrewnione lub spowinowacone. Wymogiem jest, aby została ona utworzona przez jedną lub więcej osób fizycznych mających pełną zdolność do czynności prawnych. Beneficjentami fundacji mogą być osoby fizyczne lub organizacje pozarządowe. Beneficjentami są osoby, które zgodnie ze statutem mogą otrzymać świadczenie od fundacji rodzinnej lub mienie w związku z jej rozwiązaniem; nie są oni zobowiązani do aktywnego uczestnictwa w działalności firmy.
Beneficjenci mogą wykorzystać majątek i dochody generowane przez fundację rodzinną na kilka sposobów. Środki można przeznaczać zwłaszcza na koszty utrzymania, leczenia i edukacji. Z kolei organizacje pozarządowe będące beneficjentami wykorzystują środki fundacji do realizacji swoich celów statutowych.
Konstrukcję fundacji rodzinnej zaprojektowano tak, aby sprzyjała tworzeniu i kontynuacji danego przedsięwzięcia rodzinnego.
Fundacja rodzinna ma osobowość prawną utworzoną przez fundatora, co oznacza m.in., że dysponuje własnym majątkiem. Fundacja działa na rzecz swoich beneficjentów poprzez gromadzenie mienia, zarządzanie nim oraz spełnianie świadczeń na rzecz beneficjentów.
Inaczej niż w przypadku spółek osobowych i kapitałowych, nie ma tu wspólników, co pozwala uniknąć ryzyka zbycia lub utraty praw majątkowych do firmy. Fundacja działa poprzez swoje organy: zarząd, radę nadzorczą oraz zgromadzenie beneficjentów.
Wraz z nowymi przepisami doszło też do zmian w prawie spadkowym. Wszystko po to, by uregulować zasady wypłaty zachowku po śmierci założyciela fundacji. Spadkobiercy zobowiązani do zapłaty zachowku uzyskali nowe prawa w postaci możliwości żądania odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia na raty, a w wyjątkowych przypadkach obniżenia zachowku, przy uwzględnieniu sytuacji osobistej i majątkowej uprawnionego do zachowku oraz obowiązanego do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku. Rozwiązanie to ma zastosowanie do wszystkich obowiązanych i uprawnionych do zapłaty zachowku. Zaś beneficjent, który jest jednocześnie uprawniony do zachowku, będzie mógł otrzymać tylko jedno z tych świadczeń.
Zasadnicza zmiana w przepisach spadkowych dotyczy obliczania majątku spadkowego uprawnionemu do zachowku. Fundusz rodzinny nie będzie wliczany do spadku, jeśli od jego wniesienia do fundacji upłynęło więcej niż 10 lat od otwarcia spadku, chyba że fundacja jest spadkobiercą. Na poczet zachowku danego beneficjenta będą natomiast zaliczane świadczenia, które otrzymał od fundacji.
Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej i mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej przekazanych przed zawarciem małżeństwa ze spadkodawcą.
Z uwagi na to, że fundacja rodzinna jest instytucją nową w polskim porządku prawnym, dopiero najbliższe lata pokażą, czy stanie się popularnym rozwiązaniem wśród przedsiębiorców poszukujących alternatywnych sposobów akumulacji majątku. Potencjalnie fundacja rodzinna może przynieść szereg korzyści dla długoterminowego funkcjonowania firmy oraz zapewnienia bezpieczeństwa finansowego całej rodzinie.
Agnieszka Hajdukiewicz
radca prawny
www.kancelariahajdukiewicz.com
tel.: 0048 504 078 866
Gazetka 224 – wrzesień 2023
