W tradycji prawosławnej święto Zmartwychwstania Chrystusa częściej nazywane jest nie Wielkanocą, ale Paschą. W Kościele prawosławnym Pascha jest szczytowym momentem życia liturgicznego. Nazywa się̨ ją świętem świąt i uroczystością̨ uroczystości, a także świętą̨ i wielką Paschą. Święto Paschy stanowi serce prawosławia, a zarazem żywe świadectwo jego autentyczności.

W tym roku różnica w świętowaniu Wielkanocy między Kościołami wynosi ponad miesiąc. Kiedy w kościołach katolickich i protestanckich obchodzona będzie Wielkanoc, prawosławni będą dopiero na początku postnej drogi.

Współczesna praktyka liturgiczna Kościoła prawosławnego organizuje schemat rocznych nabożeństw w oparciu o kalendarz składający się z dwóch cyklów – ruchomego i nieruchomego. Ruchomy cykl roczny skupia się na święcie Zmartwychwstania Pańskiego. Uroczyste świętowanie Paschy zostało wyznaczone w oparciu o kalendarz księżycowy, którym posługiwali się m.in. Żydzi. Określanie daty chrześcijańskiej Paschy nie było łatwym zadaniem, o czym świadczą̨ spory i kontrowersje, które przetoczyły się w historii Kościoła.

Sposób wyliczania daty Święta Paschy został w głównej mierze wyznaczony przez I Sobór Powszechny w Nicei (325 r. n.e.). Podjęto wtedy decyzję, aby ujednolicić sposób obliczania dnia Wielkiej Nocy w całym Kościele oraz aby uniezależnić go od Paschy żydowskiej.

Od tej pory Pascha świętowana jest:

  1. po przesileniu wiosennym,
  2. po Passze żydowskiej (Paschy nie można świętować przed Paschą żydowską ani w tym samym dniu),
  3. po pierwszej wiosennej pełni księżyca,
  4. zawsze w niedzielę (czyli pierwszy dzień tygodnia).

Za datę przesilenia wiosennego przyjmuje się 21 marca (to dzień przesilenia wiosennego z 325 r.). Współcześnie w znacznej mierze z tym dniem wiąże się rozbieżność pomiędzy wyliczeniami Paschy na wschodzie i zachodzie. Zarówno Kościół prawosławny, jak i rzymskokatolicki 21 marca uznaje za dzień przesilenia wiosennego, używając przy tym różnych kalendarzy: pierwszy juliańskiego, drugi zaś gregoriańskiego. W Kościele rzymskokatolickim odstąpiono również od warunku rozbieżności z Paschą żydowską.

Święto Paschy poprzedzone jest trwającym 40 dni Wielkim Postem. To czas wyjątkowego duchowego przygotowania, modlitwy, postu cielesnego (prawosławni nie spożywają w tym okresie pokarmów pochodzenia zwierzęcego – mięsa ani nabiału). Wielki Post kończy się w piątek poprzedzający sobotę Łazarza i niedzielę Wjazdu Chrystusa do Jerozolimy (Niedzielę Palmową). Czterdziestodniowe przygotowania wprowadzają w okres Wielkiego Tygodnia. W tym czasie każdy dzień jest ważny.

Niedziela Wjazdu Chrystusa do Jerozolimy

To jedno z 12 wielkich świąt. Razem z poprzedzającą je sobotą wskrzeszenia Łazarza stanowią okres przejściowy pomiędzy Wielkim Postem a Wielkim Tygodniem. Obowiązuje w ich trakcie post. Troparion święta przypomina: wskrzeszając Łazarza, powszechne zmartwychwstanie zatwierdziłeś, zanim jeszcze uczyniłeś to męką krzyża, Chryste Boże. Oświęcane są palemki na znak naszego współuczestnictwa w biblijnym wydarzeniu.

Wielki Poniedziałek

Cerkiew wspomina starotestamentowego Józefa, który został sprzedany w niewolę przez swoich braci. Stanowi on praobraz Jezusa Chrystusa, którego już wkrótce ludzie przekażą na męki. Pierwsze trzy dni Wielkiego Tygodnia mają bardzo głęboką treść, która pozwala nam widzieć nadchodzącą Paschę jako spełnienie ludzkich oczekiwań, zapowiedziane już w Starym Testamencie.

Wielki Wtorek

Tego dnia Cerkiew mówi o potrzebie duchowej czujności i doskonałości. W trakcie liturgii czytane są ewangeliczne pouczenia Jezusa Chrystusa.

Wielka Środa

Po raz ostatni tego dnia czytana jest modlitwa św. Efrema Syryjczyka – „Panie i Władco życia mojego...”. Ostatni raz sprawowana jest przed Wielkanocą liturgia uprzednio oświęconych darów. Ewangelia czytana tego dnia przypomina o namaszczeniu Chrystusa przez niewiastę. W tym dniu przeżywamy również zdradę Judasza i zamiar wydania Zbawiciela arcykapłanom. Wieczorem celebrowany jest obrzęd świętego oleju.

Wielki Czwartek

Tego dnia Cerkiew przeżywa ustanowienie Mistycznej Wieczerzy, czyli sakramentu Eucharystii. Prawosławna tradycja nakazuje, by każdy przyjął tego dnia Ciało i Krew Chrystusa. W trakcie liturgii, niezwykle mistycznej i pięknej, przygotowywane są Święte Dary dla chorych na kolejny rok. Zwierzchnicy Cerkwi lokalnych tego dnia przygotowują Święte Myrro (używane do bierzmowania). Bogobojny obyczaj wielu ludziom nakazuje po liturgii i przyjęciu Eucharystii surowy i ścisły post, który trwa aż do Wielkiej Soboty.

Wieczorem w cerkwiach sprawowane są jutrznie i czytane fragmenty Ewangelii opisujące zdradę Judasza, pojmanie Zbawiciela, sąd u Piłata, męki, ukrzyżowanie i śmierć Zbawiciela na krzyżu. Wierni uczestniczący w tym nabożeństwie trzymają zapalone świece jako symbol żarliwej modlitwy i świadectwo obecności przy Zbawicielu. W nabożeństwo jutrzni wpleciono 12 fragmentów Ewangelii.

Wielki Piątek

W godzinach południowych na środek świątyni wynoszona jest ikona – całun z wizerunkiem Chrystusa złożonego w grobie. Jest to święta Płaszczanica. W tym dniu przeżywamy śmierć Zbawiciela i złożenie Jego ciała w grobie. To dzień surowego postu. Tego dnia nie może być sprawowana Liturgia Eucharystyczna. W czasie wieczerni czytana jest kolejny raz Ewangelia o męce Chrystusa. To długa historia, złożona z fragmentów spisanych przez czterech Ewangelistów, która wspomina wszystkie wydarzenia – od modlitwy w ogrodzie Getsemani aż do śmierci Zbawiciela i złożenia Jego Ciała w grobowcu Józefa i Nikodema.Następnie święty całun wynoszony zostaje na środek świątyni, gdzie sprawowane jest nabożeństwo powieczerza. Śpiewane są nadgrobne pieśni wychwalające Bożą miłość do człowieka, która wyzwalając nas z niewoli szatana, doprowadziła do ofiary Krzyża. W nocy z piątku na sobotę rozpoczyna się kolejne nabożeństwo.

Wielka Sobota

Ten dzień jest nazywany piękną, mistyczną i niezwykłą sobotą. Łączy tragizm Wielkiego Piątku i radość Zmartwychwstania.Przed świtem rozpoczyna się nabożeństwo poranne – jutrznia. W jej trakcie na środku świątyni duchowni czytają poetyckie stichery wychwalające Zbawiciela i Jego ofiarę. Osoba Zbawiciela, Jezusa Chrystusa, pełna miłości do człowieka, spoczywa w ikonie św. Płaszczanicy, a duchowni wychwalą Boga, stojąc z zapalonymi świecami przed św. całunem.W końcowej części jutrzni rozpoczyna się procesja, w czasie której Płaszczanica obnoszona jest wokół świątyni. Następnie czytane są fragmenty Pisma Świętego, które przypominają proroctwa o Zmartwychwstaniu Chrystusa, zdeptaniu śmierci i szatana.

Bezpośrednio po zakończeniu nabożeństwa porannego sprawowana jest Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego, która rozpoczyna się od wieczerni.Czytane są wszystkie starotestamentowe proroctwa dotyczące ofiary, ukrzyżowania i Zmartwychwstania Jezusa. Teksty te mają wzmocnić naszą wiarę i udowodnić, że wszystko to, czego dokonał Zbawiciel, uczynił z własnej woli, którą zapowiedział ludziom przed wiekami.W czasie liturgii śpiewana jest wyjątkowa pieśń: „Niech milczy wszelkie ludzkie stworzenie”. Podkreśla ona tragizm Bożej ofiary, dobrowolnie złożonej ze względu na każdego z nas.

Wbrew widzianym wokół przykładom zachowań Wielka Sobota to dzień surowego postu. To jeszcze nie święto, ale zaledwie niezbędne wprowadzenie, które, jak wierzymy, zakończy się paschalną radością. Tego dnia w trakcie liturgii duchowni zmieniają szaty liturgiczne – zdejmują ciemne wielkopostne szaty i nakładają te w kolorze białym.

Cerkiew mówi tego dnia Chrystusie, że przebywa On jednocześnie: w grobie cieleśnie, w piekle jako Bóg, który wyzwala z niewoli dusze sprawiedliwych, w raju, w którym jest razem z ukrzyżowanym Łotrem, oraz na Tronie wraz z pozostałymi Osobami Trójcy Świętej. Ten dzień ukazuje Boskość Chrystusa, który w swej miłości stał się człowiekiem, ale nie przestał być naszym Stwórcą, Sędzią i Zbawcą.

Ikona złożenia do grobu, tj. św. Płaszczanica, spoczywa tego dnia na środku świątyni. Sprawowana jest przed nią Boska Liturgia i czytane fragmenty Pisma Świętego – księga Dziejów Apostolskich.

Wszystkie te dni prowadzą do paschalnej radości i są niezbędne, aby się na nią przygotować, poprzez zrozumienie absurdu ludzkiej grzeszności, zła płynącego z grzechu i pokus. Wydarzenia Wielkiego Tygodnia to niezbędne dla wiary świadectwo miłości Boga do ludzi, przed którą trzeba stanąć w milczeniu i pokorze. W życiu prawosławnych nie powinno być wtedy spraw osobistych. Ideałem staje się ich odrzucenie. To nie czas na prywatne problemy. W nieodległej cerkiewnej praktyce niedopuszczalne było, by nie uczestniczyć i nie modlić się w dniach Wielkiego Tygodnia. Idea ta wypływa ze wczesnochrześcijańskiej duchowości, która głosi: kto nie będzie uczestniczył w Passze Krzyża (tj. dniach triduum paschalnego – Wielkiego Czwartku, Piątku i Soboty), ten nie zrozumie i nie pozna pełni Paschy Światłości.

PASCHA

Nabożeństwo paschalne celebrowane jest w nocy. Uroczystość rozpoczyna się w kompletnej ciemności. Kapłan zapala świecę z lampki na ołtarzu, a następnie wierni podpalają swoje świece od świecy duchownego. Rozpoczyna się uroczysta procesja ze świecami, chorągwiami i ikonami, która, przy biciu dzwonów, obchodzi trzykrotnie cerkiew, a wierni śpiewają hymn: „Zmartwychwstanie Twoje, Chryste Zbawicielu, aniołowie opiewają na niebiosach, i nam pozwól na ziemi czystym sercem Ciebie chwalić”. Zamknięte drzwi świątyni symbolizują zapieczętowany Grób Pański. Otwiera je uroczyście główny celebrans, po czym wchodzi do środka z wiernymi i przewodniczy misterium paschalnemu, na zakończenie którego wszyscy wymieniają paschalny pocałunek. Nabożeństwo jest bardzo dynamiczne, pełne śpiewów, radosnych pozdrowień, często śpiewane w różnych językach. Nabożeństwo Paschy trwa około trzech godzin. Prawosławni przez cały okres paschalny, trwający 40 dnia, aż do święta Wniebowstąpienia, pozdrawiają się słowami „Christos Woskriesie – Woistinu Woskriesie” („Chrystus Zmartwychwstał – Prawdziwie Zmartwychstał”) i wymieniają tzw. paschalny pocałunek.

Warto też wspomnieć o święceniu pokarmów, które mają być spożyte na śniadaniu wielkanocnym. W prawosławiu każdy post eucharystyczny, jak i wielodniowy, zrywamy pobłogosławionym pokarmem – a konkretnie pobłogosławionym chlebem, tzw. prosforą. W święconce znajdują się: chleb (najbardziej podstawowy pokarm oraz nawiązanie do Eucharystii ustanowionej w Wielki Czwartek), jajka (symbol życia i wieczności, często malowane na kolor czerwony w nawiązaniu do cudu św. Marii Magdaleny), sól (brak zepsucia, zwycięstwo życia nad śmiercią), ser, mięso, słodycze, w tym pascha serowa(zerwanie postu i radość). Do koszyczka wstawia się zwyczajowo zapaloną świecę.

 

  1. Paweł Cecha

Polska ParafiaPrawosławna

  1. NarodzeniaBogurodzicy w Brukseli

 

 

 

Gazetka 230 – kwiecień 2024